GEVANGENIS FORTEN
Vluchten was praktisch onmogelijk
Gevangenissen hebben altijd maar één doel gehad, en dat is om er voor te zorgen dat gedetineerden binnen de muren bleven en hun straf uitzaten. De gevangenissen van vroeger zijn niet te vergelijken met onze huidige gevangenissen. De vaak primitieve omstandigheden waren ver van ideaal, maar in die tijd had men nu eenmaal niet het algehele belang van de gevangene voor ogen, maar hun straf en de uitgedeelde straf was precies dat, straf! Gevangenissen waren tenslotte geen hotels, ze dienden een doel. Het leven was dan ook zeer zwaar en de sterftecijfers onder de gevangenen, vaak veroorzaakt door ziekte, honger of algehele uitputting, kon hoog oplopen.
Wie tegenwoordig een bezoek brengt aan een historische gevangenis kijkt zijn ogen uit. De cellen waren vaak heel klein en hadden meestal geen bed, toilet en zeker geen douche. Verder vormde zwaar lichamelijke arbeid een onderdeel van de straf. Dit gebeurde bijvoorbeeld nog niet zo lang geleden nog op Robben Eiland waar Nelson Mandela heel lang gevangen werd gehouden. Hij zou in 1990 eindelijk door President de Klerk worden vrijgelaten nadat hij 25 jaar lang had vastgezeten.
Wij besloten om een kijkje te nemen naar een aantal van die gevangenis forten. Bijna allen hebben ze een tig tal dingen gemeen; ze bevinden zich op een eiland in de zee en ze huisden voornamelijk politieke gevangenen. Het eilandfort Kunta Kinte Eiland vormt hierin een uitzondering, want deze bevindt zich midden in de Ghana rivier en was voornamelijk bedoeld voor de slavenhandel.
Wat voor verhaal er ook achter elk van deze gevangenis forten schuilgaat, voor de voormalige gevangenen stond één ding vast; eenmaal in één van deze gevangenis forten opgesloten zitten betekende vrijwel zeker dat ontsnappen praktisch onmogelijk was. En wanneer ze eenmaal op een eilandfort waren aangekomen wachtte hen een ware hel.
© Marcus Lauff / Unsplash
Alcatraz - San Fransisco, Californië
Bijna iedereen kent de beruchte gevangenis Alcatraz, het gevangenis fort in de baai van San Fransisco Bay. Beruchte criminelen zoals Al Capone zaten er hun gevangenisstraf uit. Het eiland was stategisch gelegen en ontsnappen was hierdoor vrijwel onmogelijk. Een zeer sterke stroming en het ijskoude water dienden als afschrikwekkende barrières.
Alcatraz begon zijn bestaan als een vuurtoren, een militair bastion, een militaire gevangenis en uiteindelijk een gevangenis. Het eiland werd in 1777 door een Spaanse ontdekkingsreiziger, Juan Manuel de Ayala, omgedoopt tot 'La Isla de los Alcatraces' wat vertaald eiland met pinguïns betekent. President Fillmore gaf in 1850 opdracht om het eiland om te bouwen tot een fort. 100 kanonnen werden geïnstalleerd om San Fransisco te beschermen tegen mogelijke vijanden. Ook werd de allereerste vuurtoren aan de westkust op het eiland gebouwd.
Alcatraz zou eerst bestemd worden als een militaire gevangenis. Later zouden inheemse bevolkingsgroepen op het eilandfort worden ondergebracht. In de 20ste eeuw bouwden de aldaar aanwezige gevangenen 600 cellen, een ziekenhuis, een eetzaal en diverse andere noodzakelijke gevangenisgebouwen. In 1933 werd Alcatraz overgedragen aan de US Justice Departement. Zij wilden graag extra zware gevangenen gaan opsluiten op het eilandfort omdat het onmogelijk werd geacht om van het eiland te ontsnappen. In 1966 sloot de gevangenis uiteindelijk haar deuren vanwege de hoge kosten die nodig waren om deze in stand te houden. Tegenwoordig kan de gevangenis worden bezocht.
© PatrickE / Pixabay
Ford Denison, Sydney - New South Wales
De Australische Aboriginals noemen Fort Denison Mat-te-wan-ye, maar het eiland heeft nog meer namen gekend, zoals Rock Island en de cynische, maar toepasselijke naam, Pinchgut Island. Wie de Engelse taal een beetje kent weet dat 'pinchgut' een knagend hongergevoel betekent. Het eiland kreeg deze naam niet voor niets cadeau. Net als alle andere gevangenis forten, geldt ook hier dat Fort Denison een ideale lokatie was om ongewensten in de samenleving af te zonderen. En net als bij alle gevangenis forten, geldt ook hier wederom dat je er niet heen werd gezonden voor je plezier. Integendeel.
Fort Denison is een klein eilandje midden in de baai van Sydney. De eerste gevangene op het eiland was Thomas Hill die in 1788 vijf dagen op het eilandje doorbracht met alleen brood en water om zijn maag mee te vullen. Het 15 meter hoge eiland zou op bevel van Luitenant Gouverneur Captain George Barney, (19 mei 1792 – 16 april 1862), door gevangenen worden geëffend toen het eiland kortstondig dienst deed als steengroeve.
Op 30 november 1796 werd de eerste persoon ooit, Francis Morgan, opgehangen nadat de toenmalige Gouverneur een galg op het eiland liet bouwen. De man trad met humor zijn executie tegemoet toen hij de beul meedeelde dat het de moeite waard was om het prachtige uitzicht te vermelden en dat de zee nergens zo mooi kon zijn als daar.
Pas in 1839 werd besloten om het eiland te veranderen in een fort. Dit gebeurde nadat twee Amerikaanse oorlogsschepen tot grote schrik van de toenmalige gouverneur George Gipps een rondje om het eiland maakten. Het werk zou echter pas in 1855 worden begonnen toen Australië wederom bedreigd werd, ditmaal door Rusland ten tijde van de Krimoorlog. Er werd vaart achter gezet om het forteiland op tijd klaar te krijgen.
Een Martello toren werd op het eiland gebouwd en verder werden er ook grote kanonnen op het eiland geplaatst. Op den duur zouden deze kanonnen weer worden verwijderd omdat de schietgaten te klein waren en het laden van de kanonnen teveel tijd in beslag nam om echt functioneel te zijn. In 1913 werd een vuurtoren baken vanuit Groot Brittannië naar Sydney verscheept en op de Martello toren geplaatst. Het eiland kreeg eindelijk zijn huidige naam toen het vernoemd werd naar Gouverneur Sir William Thompson Denison, gouverneur van1855 - 1861.
Tegenwoordig is het mogelijk om Fort Denison te bezichtigen.
Robben Eiland | © Christel Veefkind | Flickr
Robben eiland - Kaapstad, Zuid Afrika
Robbeneiland's geschiedenis is nauw verbonden met Zuid Afrika en het apartheid regime. Het verdient hiermee beslist geen hoofdprijs. Robbeneiland behoort vrijwel zeker tot de meest bekende gevangenis forten ter wereld, het is namelijk de plek waar de bekende Zuid Afrikaanse vrijheidsstrijder Nelson Mandela 25 jaar lang onder zeer zware omstandigheden gevangen werd gehouden.
De vroegst vastgelegde historie van het eiland is nauw verbonden met die van Nederland toen de VOC boten het eiland in de zeventiende eeuw aandeden. Het eiland bevindt zich in Tafelbaai en is, strategisch gezien, zeer gunstig gelegen op 6,9 km afstand vanaf de kust. Vanaf het eiland heb je overigens ook een mooi uitzicht op de Tafelberg. Het ijskoude water en de afstand tot aan de kust van Kaapstad maakten dat dit eiland een ideale strafkolonie was. Vluchten was praktisch onmogelijk. In het voltallige geschiedenis van de strafkolonie is het maar één gevangene gelukt om van het eiland af te komen.
Het begon echter allemaal eerst met de Portugese ontdekkingsreiziger Bartholomeus Dias. Hij ontdekte het eiland in 1488 tijdens een van zijn vele rondreizen. Het eiland zou in het begin worden gebruikt als bevoorradingsstation voor Portugese schepen tijdens hun ontdekkingsreizen.
Ons Nederlandse aandeel in de geschiedenis van Robbeneiland is minder fraai en begint in 1652 toen Jan van Riebeek, koopman van de VOC, er een handelspost stichtte, het huidige Kaapstad. Later werd het eiland in gebruik genomen als strafkolonie voor rebellerende Khoikhoi en gevangenen uit Nederlands-Indië.
Aan het einde van de achttiende eeuw kwam het eiland in handen van de Britten. Ook zij gebruikten het eiland als gevangenis. Tussen 1836 - 1931 kreeg Robbeneiland een andere bestemming toen de regering leprozen erheen verhuisden, in het begin weliswaar op vrijwillige basis, maar later alsnog verplicht.
In 1939 kreeg Robbeneiland weer een andere bestemming en werd het gebruikt als legerbasis om Kaapstad te verdedigen tijdens WW2. Vanaf 1961 zou het eiland weer zijn oorspronkelijk functie terugkrijgen en wederom in gebruik worden genomen als gevangenis.
In 1991 verlieten de laatste politieke gevangenen eindelijk het eiland en in 1996 sloot de gevangenis voorgoed haar deuren. In 1997 werd Robbeneiland geopend voor het publiek en in 1999 werd Robbeneiland door UNESCO toegevoegd aan de Wereld Erfgoed Lijst.
© Dan Lunberg / Flickr
Duivelseiland - Frans - Guyana
Waar moeten we beginnen over Duivelseiland? Woorden alleen doen geen recht aan de verschrikkingen die daar werden gepleegd. Het eiland is niet toegankelijk voor het publiek en dat is maar goed ook. De geschiedenis van het forteiland alleen al staat dat niet toe. Eén van drie gevangeniseilanden, de eilanden droegen samen de naam Îles du Salut, wat 'redding' betekent, Duivelseiland was berucht om de wreedheden die zich daar afspeelde.
Gevangen hadden het zwaar op Duivelseiland. Nee, niet zomaar zwaar, maar ontiegelijk zwaar. Ze zaten met meerdere gevangenen tegelijk opgesloten in zeer kleine cellen en werden dag en nacht in kettingen gehouden. Dagelijkse martelingen behoorden tot de orde van de dag. Gevangenen moesten zware slavenarbeid verrichten en werden als straf in diepe putten gegooid die afgedekt waren met tralies. Hier werden ze heel lang blootgesteld aan de weerelementen. Soms werden ze voor straf maandenlang in donkere cellen en volledig geïsoleerd opgesloten zonder iemand te zien of spreken. Hun leven werd nog extra tot een ware hel gemaakt door het ongedierte dat daar rondliep.
Toch begon Duivelseiland niet als een strafkolonie maar als een leprakolonie. Pas in 1852 werd het in gebruik genomen als gevangenis. Van de 60.000 gevangenen die daar zaten hebben 2.000 het maar overleefd. Ontsnappen was hier praktisch onmogelijk, want het eiland was omringd door haaien die afkwamen op de lijken die door de bewakers in het water werden gegooid. Er is een kleine begraafplaats op het eiland, maar weinig gevangenen werden er begraven. Klappen werden uitgedeeld door bewakers en medegevangen en eten was er nauwelijks.
Duivelseiland heeft twee succesvolle ontsnappingen gekend. De eerste was door Rene Belbenoit die het lukte om na zes zware jaren van gevangenschap van het eiland wist te ontsnappen met een filmploeg die hem $100,- gaf die hij gebruikte om een Chinese boot in te huren. Deze werd door hem naar het eiland gehaald en toen het vanaf het eiland vertrok zat Rene er in verstopt.
De tweede man die het lukte om te ontsnappen was Henri 'Papillon' Charriere. Henri zou meerdere ontsnappingspogingen doen. Twee daarvan zouden lukken. De eerste was in 1905 op een boot die hem naar Maracaibo bracht, zo'n 2,899 km ver weg en de tweede geslaagde ontsnapping was op een door hem zelf gefabriceerde vlot van kokosnoten. Je kunt over zijn belevenissen lezen in het door hem uitgebrachte boek Papillon. Het boek is later verfilmd.
Devils Island wordt al sinds 1953 niet meer gebruikt als gevangenis.
© Jib / Pixabay
Chateau d'lf, Marseille - Zuid Frankrijk
Wie kent hem niet, de graaf van Monte Christo, de hoofdpersoon in het klassieke verhaal van Alexandre Dumas? Edmond Dantès, Alexandres jonge held, zou hier in een van de cellen van het fort hebben gezeten. Helaas is het verhaal verzonnen, want Edmond Dantès heeft namelijk nooit bestaan, al kun je wel wonderbaarlijk genoeg zijn cel bezichtigen. Ach, en wat maakt het uiteindelijk uit? Een spannende verhaal vinden we allemaal leuk, niet waar?
Net als met de meeste forten het geval is, begon ook Chateau d'lf halverwege de zestiende eeuw zijn bestaan als een militair fort toen deze in opdracht van Koning Frans I werd gebouwd. Veel werd er niet naar detailles gekeken bij het bouwen van de fort en dat is duidelijk waarneembaar in de nogal grove afwerking ervan.
Het fort zou ondanks haar oorspronkelijke bestemming, echter nooit als verdedigingsfort worden gebruikt al zat het er redelijk dichtbij toen keizer Karel V van het Heilige Roomse Rijk Marseille wilde aanvallen. Pas halverwege de negentiende eeuw kreeg het fort een andere bestemming toen het werd omgedoopt tot gevangenis en er politieke alsook gewone gevangenen naar toe werden getransporteerd
Er heerste een duidelijke hiërarchie tussen de gevangenen waarbij de arme gevangene gedoemd werden om in kleine donkere cellen onderin het fort te leven terwijl de vermogende gevangenen hun dagen onder veel geriefelijker omstandigheden doorbrachten in kleine comfortabele suites met een eigen open haard.
Aan het einde van de achttiende eeuw sloot de gevangenis voorgoed haar poorten en werd het in 1890 opengesteld voor toeristen.
Kunte Kinte Eiland | © Tjeerd Wiersma | Flickr
Kunta Kinte Island - Gambia
Kunta Kinte Island was vroeger bij de mensen bekend als James Island en St. Andrew Island. Wederom waren het hier weer Portugezen, Alvise Cadamosto and Antoniotto Usodimare, die het eiland ontdekten in 1458. Het eiland zou St. Andrew worden genoemd naar een overleden zeeman die door hen op het eiland werd begraven. De eerste bewoners van het eiland waren afkomstig van het Hertogdom Koerland en Semgallen, een vazal staat van de Pools-Litouwse Gemenebest tussen 1651 - 1658. Zij zouden een fort bouwen op het eiland volgens de richtlijnen van het toen geldende militaire technische beleid. Enige nadeel was dat er geen water verkrijgbaar was op het eiland.
Het eiland ligt strategisch gelegen midden in de Gambia rivier en 30 kilometer bij de riviermonding van het Gambia rivier vandaan. Het ligt vlak bij het plaatsje Juffure dat bekend werd uit het boek 'Roots' van Alex Haleys en ook op nog geen 3,2 kilometer van het plaatsje Albreda, een toenmalige en belangrijke handelspost voor slaven.
Tussen 1658 - 1661 zou het eiland af en aan onder het bewind van de Nederlandse Republiek komen. In 1664 zou het nogmaals onder het bewind komen van de Engelsen die het eiland omdoopten tot James Island, naar de toenmalige hertog van York, James Stuart, broer van de Engelse koning Karel II en uiteindelijk Koning James II. Het eiland werd onder het beheer gebracht van de Royal African Company. Zij hadden een monopolie op de goud- en ivoor handel in het gebied. Later zou daar de slavenhandel aan toe worden gevoegd. In 1695 - 1705 zou het eiland voor een korte periode door de Fransen in beslag worden genomen om wederom door de Engelsen te worden ingenomen.
In 2003 zou Kunte Kinte Island worden toegevoegd aan de World Heritage Site door het UNESCO. Op 6 februari 2011 werd het eiland officieel omgedoopt tot Kunte Kinte Island op verzoek van Chaz Guest, een Amerikaanse artiest, om het eiland een Gambiaanse naam te geven.
© Bex Walton / Flickr
Île Sainte-Marguerite - Frankrijk
Elf maal werd er een film gemaakt over de man in het ijzeren masker. Leonardo di Caprio zou de hoofdrol spelen in de laatste film die in 1998 werd uitgebracht. We kunnen er gevoegelijk op vertrouwen dat hij niet de laatste zal zijn. Wie is de man in het ijzeren masker en wat heeft hij te maken met Île Saint-Marguerite? Laten we eerst een stuk verder teruggaan in de tijd.
Saint-Marguerite werd al door de Romeinen gebruikt. Het eiland heette toen Lero, maar zou een naamsverandering ondergaan toen kruisridders een kapel op het eiland bouwden en deze wijdden aan Margaretha van Antiochië, een van de veertien heilige helpers. In de 14e eeuw werd het eiland geassocieerd met Sainte Marguerite, een fictioneel figuur en zuster van Honoratus. Deze dame stichtte een klooster op het buureiland Île Saint-Honorat.
In 1612 veranderde het eiland van eigenaar en werd Claude de Lorraine, hertog de Chevreuse, de nieuwe eigenaar. Een fort werd op het eiland gebouwd, echter het eiland zou uiteindelijk veroverd worden door de Spanjaarden. Het zou twee jaar duren voordat deze weer in handen kwam van de Fransen.
Aan het einde van de zeventiende eeuw werd het fort omgebouwd tot een staatsgevangenis en werden er barrakken geplaatst. De gevangenis zou pas in de twintigste eeuw worden gesloten.
Verscheidene bekende gevangenen werden op het eiland geïnterneerd, waaronder de man in het ijzeren masker. Wat deze man zo bijzonder maakte was de grote geheimzinnigheid om hem heen en de grote moeite die werd gedaan om zijn identiteit te bewaren. Er gingen zelfs geruchten rond dat hij de tweelingbroer zou zijn van Lodewijk IVX, de koning van Frankrijk. Hoe dan ook, niemand is er ooit achter gekomen wie de man was en na zijn dood werd alles wat aan hem terug deed denken vernietigd.
Fort Nieuw Amsterdam | © David Lundberg | Flickr
Fort Nieuw Amsterdam - Suriname
De Nederlandse kolonie Suriname stond net als de meeste voormalige koloniën onder voortdurend gevaar van invallende vijandige vloten. Dat was ook één van de reden waarom er door koloniale landen verdedigingsforten werden gebouwd. Dit geldt dan ook voor Fort Amsterdam. Suriname werd toen al in meer of mindere mate verdedigd door onder anderen Fort Sommelsdijk dat verderop was gelegen aan de Commewijnerivier, maar het werd al snel duidelijk dat dit niet voldoende bescherming bood en dat er een meer substantieel fort moest komen ter versterking. Het geheel vormde daarmee een verdedigingslinie tegen invallende vijanden.
Fort Nieuw Amsterdam werd in de achttiende eeuw gebouwd in opdracht van de Sociëteit van Suriname om de achterliggende plantages aan de bovenloop van beide rivieren te beschermen. De locatie werd bepaald op de plek waar de samenvloeiïng van de Commewijnerivier en de Surinamerivier zich bevonden. De bouw van het fort dat in 1734 zou worden gestart zou meer dan 1 miljoen gulden kosten, een astronomische bedrag voor die tijd. Het bouwen van de fort duurde maar liefst dertien jaar.
Als verdedigingsfort was Fort Nieuw Amsterdam niet een ongebreideld succes, want de fort zou tot twee keer toe door de Engelsen worden veroverd en kwam hierdoor onder Engels gezag. In 1872 kreeg het fort echter een heel andere bestemming toen een deel van de kazernes werden omgebouwd tot gevangenissen. Het fort zou deze functie behouden tot en met 1967. Fort Nieuw Amsterdam zou zijn officiële functie als verdedigingsfort kwijtraken in 1907. Het bestuurscentrum van Commewijne zou daar zelf zijn intrek innemen.
Tijdens WW2 werden 146 mensen van Nederlands-Indische komaf in het fort geïnterneerd omdat ze ervan verdacht werden NSB sympathisanten te zijn. Tegenwoordig kun je het fort bezichtigen.
Leuke reis boeken naar het zonnige zuiden?
- Ardanza - Individuele Cultuur en Natuurreizen naar Spanje en Portugal (Tip!)
- All in Portugal
- D-reizen
- Fox Verre Reizen van ANWB
- Kras
