Zanzibar, het 'Kruideneiland' een eiland dat bij Tanzania hoort, biedt meer dan alleen geurige markten en ongerepte stranden. Zanzibar wordt het Kruideneiland genoemd vanwege de lange geschiedenis van de teelt en handel in specerijen. Al sinds de oudheid was Zanzibar een belangrijke handelsplaats voor specerijen zoals:

• Kruidnagel: Dit is de meest iconische specerij van Zanzibar en wordt al eeuwenlang op het eiland verbouwd.
• Nootmuskaat: Dit kostbare specerij was ooit zo waardevol dat het werd gebruikt als valuta.
• Kaneel: De zoete, aromatische schors van de kaneelboom is een populaire specerij in de keuken en voor medicinale doeleinden.
• Zwart peper: Deze scherpe specerij is een van de meest gebruikte specerijen ter wereld.

De specerijenhandel bracht Zanzibar grote rijkdom en welvaart. De sultans van Zanzibar bouwden paleizen en forten met de opbrengsten van de specerijenhandel. 

© Judelle Drake | Zanzibar | Flickr

Onder de turquoise wateren rond de archipel ligt een bruisende onderwaterwereld vol met gevarieerd zeeleven, waaronder een populatie vaak onbegrepen wezens: haaien. Eeuwenlang hebben verhalen over angstaanjagende haaien zich vermengd met de zoute bries op Zanzibar. Lokale folklore vertelt over de monsterachtige gifhaai, een roofdier met een onverzadigbare honger naar schepen en zeelieden. Deze verhalen, gevoed door af en toe ontmoetingen met grote vissen, het rijke en tumultueuze verleden van Zanzibar met de slavenhandel en de traditie van het eiland om krachtige lokale brouwsels te produceren, werpen een lange schaduw over de onderwaterwonderen van het eiland.

Voorbij de mythen: de realiteit van haaien op Zanzibar

De realiteit schetst gelukkig een ander beeld. De wateren van Zanzibar herbergen een verscheidenheid aan haaiensoorten, waarvan de meeste geen grote bedreiging vormen voor mensen. In feite spelen deze toppredatoren een cruciale rol bij het gezond houden van het mariene ecosysteem, door de prooidierpopulaties in toom te houden en te zorgen voor een uitgebalanceerd voedselweb.

Veel voorkomende haaiensoorten op Zanzibar

• Zwartpuntrifhaai: Deze kleine, slanke haai is een bekende verschijning voor duikers en snorkelaars. Deze schuwe wezens vermijden meestal interactie met mensen.
• Witpuntrifhaai: Vergelijkbaar met de zwartpuntrifhaai, zijn witpuntrifhaaien relatief klein en vormen ze geen gevaar voor duikers. Ze worden vaak in de buurt van koraalriffen aangetroffen, waar ze op kleinere vissen jagen.
• Walvishaai: Deze vriendelijke reuzen van de oceaan zijn de grootste vissoort op aarde. Ze bezoeken af en toe de wateren rond Zanzibar, vooral tussen oktober en december, om zich te voeden met plankton. Zwemmen met deze majestueuze wezens is een droomervaring voor veel bezoekers.
• Andere soorten: Het Zanzibar Shark Project heeft ook stierhaaien gedocumenteerd. Deze haaien kunnen gedijen in zowel zout als zoet water. Een zeldzame ontmoeting kan de tijgerhaai zijn. Verder zijn ook de zijdehaai, voshaaien, zwartpunthaaien, grote hamerhaaien en makreelhaaien gedocumenteerd door het Zanzibar Shark Project.  

Het verhaal van Mzee Jasiri en de Gifhaai

Een meeslepend verhaal illustreert het belang van het begrijpen van haaien en het wegnemen van mythen. In het niet zo verre verleden hield een verhaal over een monsterachtige 'gifhaai 'die lokale dhows terroriseerde, de dorpsbewoners van Zanzibar in zijn greep. Een wijze visser genaamd Mzee Jasiri weigerde echter toe te geven aan de angst. Mzee, een ervaren visser met een diep respect voor de zee, vermoedde een geval van verwisseling.

Hij leidde een moedige expeditie om het mysterie te ontrafelen. Na dagenlang zoeken stuitten ze eindelijk op de boosdoener: een kolossale walvishaai, geen woest roofdier. Walvishaaien, ondanks hun indrukwekkende grootte, zijn filtereters die geen gevaar vormen voor mensen. Mzee gebruikte zijn kennis van traditionele vistechnieken om de walvishaai weg te lokken van de dhows door middel van ritmisch trommelen dat de geluiden imiteerde waarmee hij op voedsel jaagt.

De moed en vindingrijkheid van Mzee Jasiri redde niet alleen het levensonderhoud van lokale vissers, maar bevorderde ook een nieuw respect voor de oceaan en zijn bewoners. De legende van de gifhaai veranderde in een herinnering om de onderwaterwereld met nieuwsgierigheid en begrip te benaderen. 

© Anton Matee | Slavenhut op Zanzibar | Flickr

Slavernij op Zanzibar: Een duister verleden

Zanzibar heeft een lange en pijnlijke geschiedenis met slavernij. Van de 8e tot de 19e eeuw was het eiland een belangrijk centrum van de Oost-Afrikaanse slavenhandel. Honderdduizenden mensen werden ontvoerd uit hun huizen in het binnenland van Afrika en naar Zanzibar gebracht om als slaven te worden verkocht.

Er zijn verhalen en documenten die suggereren dat tijdens de slavenhandel op Zanzibar mensen uit de boten werden gegooid. Dit gebeurde om verschillende redenen:

• Zwakte en ziekte: Slaven die te zwak of ziek waren om te werken, werden soms overboord gegooid als ballast. Dit was een gruwelijke praktijk, maar het was ook een manier om te besparen op voedsel en water.
• Opstand: Slaven die in opstand kwamen of probeerden te ontsnappen, werden soms als straf overboord gegooid. Dit was een manier om de andere slaven af te schrikken en te voorkomen dat ze zouden rebelleren.
• Superstitie: Er waren ook verhalen en bijgeloof dat mensen met een handicap of afwijking ongeluk brachten. Sommige slaven met deze kenmerken werden overboord gegooid om de rest van de lading te "beschermen".

Het is belangrijk om te benadrukken dat deze praktijken niet de norm waren, maar ze geven wel een schokkend beeld van de wreedheid en onmenselijkheid van de slavenhandel. Het is moeilijk om exacte aantallen te geven van hoeveel mensen overboord werden gegooid, aangezien veel van deze misdaden niet werden gedocumenteerd.

De slavenhandel op Zanzibar werd gecontroleerd door Arabische handelaren. Zij werkten samen met Afrikaanse tussenpersonen om mensen te ontvoeren en te verkopen. De slaven werden vervolgens naar Zanzibar gebracht, waar ze op markten werden verkocht. Slaven op Zanzibar werden onderworpen aan gruwelijke omstandigheden. Ze werden gedwongen tot lange dagen hard werken in de landbouw, de huishouding en andere sectoren. Ze werden vaak mishandeld en gestraft.

Portret van de prinses van Zanzibarmet haar zwarte Afrikaanse gezelschapsdame | John Henderson van Fordell reisde in zijn jeugd door verschillende delen van Azië en Afrika, van 1618 tot 1628. Hij werd tot slavernij gedwongen door een barbaarse prins in Zarquebar, aan de Afrikaanse kust. Daar werd een prinses uit dat land smoorverliefd op hem. Ze was zelfs bereid afstand te doen van haar geloof en land om met hem te zijn. Ze bedacht een plan om samen te ontsnappen en wist op een schip te komen dat handel dreef in de Rode Zee. Ze kwamen aan land in Alexandrië, waar zij helaas overleed. De heer Henderson liet daarna een portret van haar maken, samen met haar zwarte dienstmeisje, in hun traditionele kleding. Dit schilderij is een kopie van het origineel dat zich bevindt in Oterston en in 1731 is geschilderd door W. Frier.

De slavenhandel op Zanzibar werd in 1873 officieel afgeschaft. Dit was het resultaat van internationale druk, met name van Groot-Brittannië. Echter, de praktijk van slavernij op Zanzibar hield nog 25 jaar stand. Pas in 1897 werd de slavernij op het eiland volledig afgeschaft. De slavernij heeft een diepe impact gehad op Zanzibar. De nakomelingen van slaven vormen vandaag de dag een aanzienlijk deel van de bevolking. Ze hebben nog steeds te maken met de gevolgen van de slavernij, zoals armoede, discriminatie en gebrek aan kansen. Er zijn verschillende initiatieven op Zanzibar om de slavernij te herdenken en te leren van het verleden. Er zijn musea en monumenten die de geschiedenis van de slavernij belichten. Er worden ook educatieve programma's georganiseerd om jongeren te leren over de gevaren van racisme en discriminatie.

Piraten van Zanzibar

De piraten van Zanzibar zijn een berucht fenomeen in de geschiedenis van de Indische Oceaan. Van de 17e tot de 19e eeuw terroriseerden ze de handelsroutes en brachten ze angst en chaos in de regio. Mythologie rond de piraten van Zanzibar leeft tot op de dag van vandaag. Ze worden vaak afgebeeld als woeste, barbaarse mannen die niets anders deden dan plunderen en moorden. In werkelijkheid was de piraterij in Zanzibar complexer en gevarieerder.

De piraterij in Zanzibar ontstond door verschillende factoren:

• Economische ongelijkheid: De kustbewoners van Zanzibar waren arm en hadden weinig kansen om hun levensonderhoud te verdienen. Piraterij bood hen een manier om te overleven en rijkdom te vergaren.
• Politieke instabiliteit: De regio was politiek gefragmenteerd en er was geen sterke centrale autoriteit om de handelsroutes te bewaken. Dit creëerde een vacuüm waarin piraterij kon gedijen.
• Slavenhandel: De piraten van Zanzibar waren vaak betrokken bij de slavenhandel. Ze roofden schepen en namen de bemanningsleden gevangen om ze als slaven te verkopen.

De piraten van Zanzibar waren georganiseerd in kleine, onafhankelijke groepen. Ze opereerden vanuit kleine, snelle schepen die ze dhows noemden. Ze gebruikten deze schepen om koopvaardijschepen te overvallen en te plunderen. Ze waren niet alleen actief in de Indische Oceaan. Ze waagden zich ook tot de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan. Ze werden berucht om hun wreedheid en genadeloosheid.

In de 19e eeuw namen de Europese mogendheden stappen om de piraterij in Zanzibar te bestrijden. Ze stuurden marineschepen naar de regio om de piraten te bestrijden. In 1872 werd de Britse vloot ingezet om Zanzibar te bombarderen. Dit leidde tot de onderwerping van de sultan van Zanzibar en het einde van de piraterij. 

De piraterij in Zanzibar is al meer dan een eeuw geleden verdwenen. Maar de verhalen over de piraten leven voort in de folklore en literatuur. Ze zijn een symbool van de turbulente geschiedenis van de Indische Oceaan. 

© Judelle Drake | Historische fort in Stone Town, Zanzibar | Flickr

Changuu Island

Changuu Island, ook wel bekend als Prison Island of Turtle Island, ligt vlakbij Zanzibar. Oorspronkelijk bedoeld als gevangenis, is het eiland nu een populaire bestemming vanwege de enorme schildpadden die er in de 19e eeuw naartoe werden gebracht. De Britse consul, C.S. Smith, was in 1891 geschokt door de erbarmelijke omstandigheden in de gevangenis op Zanzibar. Hij besloot een nieuwe gevangenis te bouwen op Changuu Island om de overbevolking te verminderen. De bouw van de gevangenis op Changuu Island was echter traag en pas in het midden van de jaren 1890 voltooid. Ironisch genoeg werden er nooit gevangenen naar het eiland overgebracht. In plaats daarvan werd het af en toe gebruikt als een gezondheidsresort voor Europese bewoners van Zanzibar.

Tegenwoordig is Changuu Island een populaire toeristenbestemming vanwege de prachtige stranden, het koraalrif en de reuzenschildpadden. De overblijfselen van de oude gevangenis zijn nog steeds te zien, wat een interessante blik geeft op het verleden van het eiland.

Lokale brouwsels en piratenlegendes

Zanzibar heeft een lange geschiedenis van het produceren van zijn eigen alcoholische dranken. Kokoswijn en een sterke gedistilleerde drank genaamd tembo worden al eeuwenlang door de eilandbewoners geconsumeerd. Terwijl sommige legendes suggereren dat piraten hun eigen brouwsels may hebben gemaakt tijdens hun verblijf in Zanzibar, is het waarschijnlijker dat ze handelden voor lokaal geproduceerde dranken of de bestaande tavernes bezochten. De aanwezigheid van alcohol kan ook een rol hebben gespeeld bij het verfraaien van sommige haaienverhalen die rond kampvuren of op drukke marktplaatsen werden verteld.

Mythe van Mrima Kombe en de Haai-beschermer

Legendes die van generatie op generatie worden overgeleverd, spreken over een speciale band tussen mensen en haaien op Zanzibar. De mythe van Mrima Kombe, een legendarische Swahili-visser, illustreert dit geloof. Mrima Kombe, bekend om zijn moed en respect voor de zee, zou een woeste haai zijn tegengekomen die een dhow aanviel. Hij zong een oud lied en een enorme haai met glinsterende schubben, anders dan alle andere die hij ooit had gezien, kwam tevoorschijn om de aanvaller weg te duwen en hem terug naar de diepten te leiden. Dit verhaal van de 'haaienbeschermer' benadrukt de co-existentie die mensen ooit met haaien voor ogen hadden.

© Judelle Drake | Zanzibar | Flickr

De toekomst van haaien op Zanzibar

Haaien zijn een essentieel onderdeel van het mariene ecosysteem van Zanzibar. Verantwoord toerisme en instandhoudingsinspanningen zijn cruciaal om deze prachtige wezens te beschermen. Gelukkig biedt Zanzibar een aantal initiatieven gericht op haaienonderzoek en bescherming.

Enkele van deze initiatieven zijn:

• Het Zanzibar Marine Conservation Project: Dit project richt zich op het monitoren van haaienpopulaties en het bevorderen van haaienbewustzijn bij lokale gemeenschappen.
• Het Manta Trust: Deze organisatie bestudeert manta's en roggen, en werkt samen met lokale vissers om bijvangst te verminderen.
• Het Kisite Marine Park: Dit park beschermt een rifgebied met een grote diversiteit aan haaiensoorten.

Deze initiatieven dragen bij aan een betere toekomst voor haaien op Zanzibar. Door haaien te bestuderen en te beschermen, kunnen we de belangrijke rol die ze in het ecosysteem spelen erkennen en waarderen. Toeristen kunnen ook hun steentje bijdragen door te kiezen voor operators die haaivriendelijke praktijken hanteren, en door te leren over de bedreigingen die haaienpopulaties ondervinden.