Orka

Ze zijn indrukwekken groot en in tegenstelling tot wat je zou verwachten, helemaal niet onvriendelijk tegen mensen. Orka's, Orcinus orca, zijn familie van de dolfijn. Veel mensen denken dat ze juist familie van de walvis zijn vanwege hun grote afmetingen, maar dat is dus niet het geval. Een orka is een heel ander type zoogdier. Een orka kan een lengte bereiken van 10 meter met een daarbij behorend gewicht van 10,000 kilogram. Een vrouwlijke orka kan doorgaans een lengte bereiken van 8,5 meter met een bijbehorende gewicht van 7,500 kilo.

© Rojer | Flickr

Uitleg over de orka

Je hebt twee soorten orka's; de 'Resident' orka's en de 'Transient' orka's. Resident orka's leven binnen een bepaald gebied, zijn 'territoriaal' als het ware, terwijl de Transient orka's meer nomadisch zijn.

Resident orka's leven in 'pods'. Orka's leven met verschillende families in een pod, een matriline. Een matriline is een familieband dat bepaald wordt door de vrouwelijke lijn. Bij orka's zie je dus dat een ouder vrouwtje de leiding heeft over een pod. Dit soort gedrag zie je overigens ook weer terug bij olifanten. Vrouwelijke orka's kunnen een flinke leeftijd behalen tot wel 90 jaar. Het is dus niet ongewoon om meerder generaties orka's aan te treffen binnen een pod. Overigens, orka's geboren binnen een pod blijven hun leven lang in de pod.

We hebben nu vastgesteld dat een orka familie een pod heet, maar hoe noem je dan een groep pod's dat bij elkaar leeft? Het lijkt nu welhaast een beetje Keltisch te gaan worden, want een groep pods bij elkaar heet namelijk een 'Clan', (denk hierbij aan de Schotse en Ierse clans...). Ook nu merk je weer het belang van de vrouwelijke lijn, want een Clan stamt meestal af van de vrouwelijke lijn, heeft dus wederom een gemeenschappelijke matriarchale voorouder.

We hebben inmiddels pods en de Clan's besproken, maar er bestaat ook nog zoiets als een 'Community'. Community's kom je het meest tegen in het Noordwesten van Amerika. Een Community bestaat weer uit verschillende Clans en staan op zichzelf. Ook al leven er dus diverse Community's in een gebied, ze hebben verder niets met elkaar te maken. Sterker nog, ze vermijden elkaar zelfs het liefst.

Robin-Gwen-Argawal-flickr3

Orka | © Robin Gwen Argawal | Flickr

Orka communicatie

Orka's communiceren met elkaar middels piepgeluiden, klik's en pulserende geluiden. Het geluid dat ze produceren reikt erg ver, tot wel drie kilometer. De geluiden binnen de pods varieert, waardoor ieder pod zijn eigen kenmerkende toon heeft. Hierdoor weten de verschillende leden binnen een pod altijd van elkaar waar ze zijn en kunnen ze heel gemakkelijk orka's identificeren die niet binnen de pod thuishoren. De kliks die een orka produceert werken als een soort sonar. Ze kunnen dus middels de kliks voedsel opsporen, bij slecht zicht en in het donker bepalen waar ze zich bevinden en objecten waarnemen in het water.

{music}images/Antarctia/orka{/music}

Het geluid dat een orka produceert is erg luid. De hardheid van de tonen wordt vergeleken met het geluid van de motoren van een vliegtuig. Wie ooit naast een vliegtuig heeft gestaan, en dat kan bijvoorbeeld op het strand dat pal naast de landingsbaan op St. Maarten ligt, weet hoe extreem luid dat is. Het geluid is dus hard genoeg om je onherroepelijk gehoorschade te bezorgen.

Nu gaan we nog een stapje verder...

Een Clan is dus een groep pods bij elkaar, maar hoe communiceert een Clan nu eigenlijk met elkaar? We zullen dit proberen uit te leggen middels een gelijkenis.

Nederland heeft zoals we allemaal weten, 12 provincies. In het land Nederland spreken we weliswaar allemaal dezelfde taal, maar iedere provincie heeft daarnaast ook nog zijn eigen distinctieve dialect, dat hoor je als buitenstaander heel duidelijk. Het is in feite niet anders met een Clan. De pods hebben ieder een eigen taal, maar de taal is, op de dialecten na, door alle pods te verstaan. Zet alle pods nu bij elkaar in een Clan en je hebt Nederland in het klein, een land met verschillende provincies en ieder met zijn eigen dialect. Heel simpel dus.

Orka stemmen

Hoe zit het dan met de taal binnen een Community? Een Community bestaat weer uit diverse soorten Clans. Omdat een Community uit diverse Clans bestaat is het niet ongewoon dat de Clans binnen die Community meerdere dialecten spreken. We hebben dus nu niet meer alleen de 12 provincies van Nederland, maar nu komen er ook meer landen bij zoals bijvoorbeeld Suriname, de Antillen, Vlaams België, enz. Ze spreken allemaal de Nederlandse taal, maar daar houdt het dan wel mee op.

Voortplanting en gedrag binnen een pod

Een pod orka's vormt een zeer hechte eenheid. Een orka kan zelfs zeer gevaarlijk worden wanneer hij een dreiging bespeurt in iets of iemand. Het is daarom verstandig om altijd op je hoede te zijn wanneer je deze in het wild tegenkomt, ook al lijken ze nog zo vriendelijk en speels.

Een pod kan uit 2-50 orka's bestaan waarbij de kern van de pod de matriarch is. De verschillende pods binnen een Clan worden weer gevormd door de nakomelingen van moeders, zuster, nichten en tantes. Dus, als een dochter zelf jong krijgt zal ze mogelijk ook een eigen pod vormen. Het kan trouwens soms jaren duren voordat er een nieuwe pod ontstaat.

Robin-Gwen-Argawal-flickr

Orka | © Robin Gwen Argawal | Flickr

Binnen een pod leven zowel mannetjes als vrouwtjes. Mannetjes verlaten hun pod alleen als er gepaard wordt om zodoende inteelt te voorkomen. Net als bij sommige andere dier- en vissoorten bestaat er binnen een pod ook een hiërarchie. Orka's zullen onderling hun plek binnen de pod opeisen middels het vertonen van dominant gedrag. Dit doen ze door met hun staart op het water te slaan, kopstoten uit te delen, te bijten, hun kaken op elkaar te klappen, elkaar te krassen met hun tanden en andere uiterlijke vertoningen van dominant gedrag te laten zien.

Een vrouwelijke orka is doorgaans op circa 13-jarige leeftijd al geslachtsrijp. Ze zal gedurende haar leven bevallen van 4-6 kalfjes. Vrouwelijke orka's worden vanaf hun 40ste jaar meestal niet meer zwanger. Jonge vrouwtjes worden meestal klaargestoomd voor het moederschap door als 'babyoppas' te fungeren, maar feitelijk komt de hele familie bij elkaar om op jonge kalfjes te passen. Dit geldt dus ook voor de mannetjes. Meestal wordt de fase waarin een jong vrouwtje oppast gezien als een teken dat ze binnenkort geslachtsrijp zal zijn.

SeekPngcomkiller-whale-png773001

Mannetje, vrouwtje en orka jong © Seekpng.com

Een vrouwelijke orka is circa 17 maanden zwanger. Na de eerste kalf zal ze pas na elke vijf weer een kalf ter wereld brengen. De kalfjes zijn groot bij de geboorte; 2,4 meter lang. Ook hun gewicht is flink aan de maat, ze wegen namelijk gemiddeld 140 kilo! Het opvoeden van een kalfje is altijd een familieaangelegenheid en kalfjes worden gespeend als ze 1 jaar oud zijn.

Mannetjes zijn op 12-14-jarige leeftijd geslachtsrijp. Dit kun je heel duidelijk zien aan de veranderingen die plaatsvinden in hun rugvin. De rugvin van een nog jonge orka heeft dezelfde proporties als dat van het vrouwtje. Wanneer de rugvin in rap tempo gaat groeien en zijn krul verliest is dit meestal het teken dat de orka geslachtsrijp is. Tegen de tijd dat ze 25 jaar worden stabiliseert hun groei en zullen de vrouwelijke orka's hen als serieuze kandidaat accepteren voor de voortplanting. Gedurende de jaren dat ze volop in de groei zijn kun je mannelijke orka's in de nabijheid van de volwassen mannetjes vinden.

Marine biologen hebben een aantal karakteristieke gedragingen van walvissen en orka's benoemd. Naast hun speelse karakter vertonen ze ook andere eigenschappen, te weten breaching, spyhopping en lob-tailing.

Identiteit en identificatie

Een Orka wordt net als elk ander dier, gekenmerkt door zijn eigen unieke karakter. Er zijn natuurlijk ook andere dingen waarin een orka zich onderscheidt van zijn buurman en een daarvan is de rugvin. Elke rugvin heeft zijn eigen kenmerken waardoor het mogelijk is om het te onderscheiden van de rest van de groep. Achter de rugvin zie je een donkergrijs ‘saddle patch’ op de rug. Variaties zoals kerven, krassen, en tranen op de rugvin en het patroon van wit of grijs in de patch zadel zijn uniek. Wist je trouwens dat een orka’s rugvin wel twee meter hoog kan worden? Nog een interessante wetenswaardigheid is dat orka’s tot de familie van de dolfijnen behoort.

Er zijn in totaal vier verschillende soorten orka’s, zie afbeelding hierboven. De types B en C leven vlakbij het ijs. Het alg in deze wateren is vermoedelijk de oorzaak van hun gele kleur. Deze orka's eten voornamelijk zeehonden, maar af en toe een pinguïn is ook op zijn tijd erg lekker.

Voeding

Het is een misvatting om te denken dat orka’s alleen maar zeehonden eten, sommigen eten graag een lekkere haring en zelfs malse tonijn maakt onderdeel uit van hun dagelijkse kost. Orka's hebben zelfs een zeer uitgebreid menu wat weliswaar afhankelijk is van hun leefgebied. Zo eten ze pinguïns, haaien, roggen, walvissen, haring, zeehonden, zeeleeuwen, zeevogels, inktvis en schildpadden.

Er zijn twee soorten orka’s waargenomen langs de kust van Groot Brittannië. Hun eetpatroon kon worden aangetoond door de mate van slijtage aan hun gebit. Onderzoek wees uit dat de orka’s met een versleten gebit zich voeden met haring, zeehonden en walvissen. Daarentegen, de orka’s met weinig tot geen tand slijtage voedden zich uitsluitend met kleine walvissen en dolfijnen. De orka’s in Noorwegen voeden zich overigens uitsluitend met haring.

Robin Gwen Argawal | Flickr

Tussen de 20-30 Orka's uit verschillende matriarchaten (CA39s, CA140Bs (de familie van Louise), CA180, CA40, CA137, CA163 "Liner") werkten zes uur samen, maar slaagden er niet in om twee volwassen grijze walvissen uit te schakelen die hun defensieve ervaring lieten zien - ze bleven zij aan zij, hielden hun kwetsbare buiken omhoog, sloegen met hun enorme staarten naar de Orka's en overleefden over het algemeen deze hongerige toppredatoren | Robin Gwen Argawal | Flickr

Leefgebied

Orka's zijn wereldburgers, je komt ze dus overal tegen. Toch hebben ze een duidelijk voorkeur voor water met een kouder temperatuur. Warm water heeft dus sowieso niet de voorkeur. Je kunt orka's zelfs van verrassend dichtbij zien. Zo leven ze in de buurt van Schotland en Norwegen en zijn er zelfs touroperators die excrusies organiseren om ze in levende lijve én in hun natuurlijke habitat te observeren. Dit heeft vanzelfsprekend altijd de voorkeur.

Jacht

Orka's hanteren een specifieke methode tijdens de jacht. De jacht is in de meeste gevallen en afhankelijk van de type prooi, voornamelijk een groepsaangelegenheid. Het type prooi dat een orka consumeert is verder afhankelijk van het leefgebied waar de orka zich in bevindt en ook van datgene wat er als prooi voorhanden is.

Eet een orka bijvoorbeeld alleen maar vis, dan kan hij dit makkelijk in zijn eentje vangen. Werken ze wel als een groep samen, dan moeten alle bewegingen met elkaar gecoördineerd worden en is een goede communicatie essentieel. Het jagen vereist dus wel degelijk enige strategie. Een school vis moet naar elkaar toe gedreven worden en middels flinke klappen met de staart, lob-tailing, worden verdoofd zodat het geconsumeerd kan worden.

Gaat het om grotere prooi zoals bijvoorbeeld walvissen en haaien, dan moet de hele groep meehelpen. De strategie die een orka gebruikt om een walvis te vangen is weer compleet anders. Walvissen zullen doorgaans opgejaagd worden door de groep totdat ze helemaal uitgeput zijn waarna de orka ze zal verdrinken. Kalfjes worden door de orka's van hun moeder gescheiden en onder water gehouden totdat ze verdrinken.

Soms steken orka's hun kop boven het water uit, spyhopping, om naar prooi te zoeken dat op het ijs ligt. Als een orka een zeehond wil pakken dan doet hij dit op twee manieren:

De orka tilt het ijs schuin omhoog waardoor de zeehond in het water valt
De orka's zwemmen naar het ijs toe en vormen zodoende een flinke golf waardoor de zeehond van het ijs valt

Nog een methode die wordt toegepast om zeehonden te vangen is wanneer een zeehond vanaf het strand wordt gepakt. Hiervoor moet de orka letterlijk het strand op om de zeehond te pakken. Je zou denken dat ze door hun enorme gewicht dan vast komen te zitten in het zand, maar dit gebeurt nooit. De orka grijpt heel snel de zeehond en sleept hem mee naar dieper water naar de rest van de groep. De orka's zullen soms met hun prooi spelen voordat ze hem met hun staart slaan totdat hij dood is of hem telkens omhoog gooiden waardoor hij ook doodgaat.

Andere zeedieren zoals pinguïns en dolfijnen etc. worden ook met de staart gedood. Zo zie je dus hoe belangrijk de staart van de orka is voor de jacht.

Uitsterving haaien - data onbekend