Middellandse Zee & klimaatverandering

greece-19812141280

Klimaatverandering beïnvloedt meer dan je denkt

Klimaatverandering beïnvloedt niet alleen onze manier van leven en de hoogte van onze rekeningen. Het treft de natuur tot in de kern. Wilde dieren moeten zich om vele redenen aanpassen aan een steeds veranderende omgeving, waaronder een veranderende land- en zeewatertemperatuur. We staan er waarschijnlijk nooit echt bij stil, maar een stijgende zeewatertemperatuur veroorzaakt een aanzienlijke verstoring van het zeeleven. Het wordt beïnvloed op verschillende manieren: voedselpatronen veranderen, hogere migratie van zeeleven, afstervend koraal, gevaar voor uitsterven van bepaalde zeedieren, verstoring van de voortplanting en uiteindelijk wordt het zeeleven gedwongen te evolueren en zich aan te passen aan een nieuwe manier van leven om te overleven.

Veranderingen in de migratie van haaien geven verder ook aanleiding tot bezorgdheid. Wetenschappers zien een trend in hun algemene bewegingen en de daaruit voortvloeiende gevolgen daarvan. Door de stijging van de zeewatertemperatuur leggen haaien veel grotere afstanden af. Wetenschappers hebben vastgesteld dat haaien zich aanzienlijk verder verplaatsen op zoek naar voedselbronnen, wat erop wijst dat ook het gedrag van andere zeedieren, zoals de vismigratie, aan het veranderen is.

Klimaatverandering en de gevolgen daarvan in Middellandse Zee

De Middellandse Zee is de tweede snelst opwarmende zee ter wereld, de eerste is de Noordelijke IJszee. Recente hittegolven hebben tot hogere zeewatertemperaturen geleid. Dit leidt weer tot een flinke verstoring van het zeeleven. Het Europees Ruimteagentschap constateerde een aanzienlijke stijging van de zeewatertemperatuur met 5 graden Celsius. Ook het zeeniveau stijgt. De stijging van de zeewatertemperatuur heeft geleid tot een invasie van uitheemse soorten in het gebied en een verandering in het gedrag van inheemse soorten. Zo is het aantal Sprattus Sprattus, een endemische sardine in de Oostzee, sinds de jaren negentig aanzienlijk afgenomen.

LandvsOceanTemperaturesvg

Grafiek met gegevens van NASA die laat zien hoe de temperatuur aan land- en zeeoppervlak is veranderd ten opzichte van een pre-industriële basislijn. Efbrazil, CC BY-SA 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0>, via Wikimedia Commons

Migratie van de witte haai en de tijger haai

De veranderende migratiecyclus van witte haaien en tijgerhaaien heeft grote gevolgen voor het natuurlijke ecologische systeem. Door de opwarmende zee maken ze, op zoek naar koeler water, langere trektochten en doden daar het bestaande zeeleven, waardoor de zeedierenpopulatie daar ook gevaar loopt. Bovendien hebben Amerikaanse wetenschappers gemerkt dat tijgerhaaien noordwaarts trekken op zoek naar voedsel en koelere zeewatertemperaturen. Tijgerhaaien voelen zich prettiger en zijn actiever bij temperaturen van 21 graden Celsius.

Witte haaien daarentegen zijn warmbloedige dieren die aangepast zijn aan het leven in koelere wateren. Bij hoge zeewatertemperaturen zakken ze meestal af naar dieper water waar het zeewater kouder is. Een witte haai kan leven in wateren met een gemiddelde temperatuur van 10 tot 26 graden Celsius. De Noordzee heeft een gemiddelde zeewatertemperatuur van 14 tot 20 graden Celsius. Temperaturen waar een witte haai prima in kan gedijen. Een overvloed aan geschikt voedsel voor deze haaiensoort is een bonus.

Wat heeft de toekomst voor haaien in petto, met name in de Middellandse Zee? Kunnen we meer haaienmigratie verwachten als gevolg van milieuveranderingen? Zullen we meer roofhaaien naar het noorden zien trekken? Als de wetenschappelijke feiten over de temperatuur van de Middellandse Zee kloppen, zullen de haaien- en andere zeedierenpopulaties in de regio drastisch veranderen. Het hele gebied zal een metamorfose ondergaan door de hogere land- en zeewatertemperaturen. Dit zal enorme gevolgen hebben voor het zeeleven in het algemeen.

Wetenschappers hebben al verklaard dat de Middellandse Zee in de toekomst waarschijnlijk zal uitdrogen als gevolg van de stijgende temperaturen en het waterverlies door lange perioden van extreme hitte en minder regenval. Het beeld dat zij schetsen is dat van een landschap dat identiek is aan de Grand Canyon. Bezorgdheid om de Middellandse Zee heeft geleid tot de oprichting van het Mediterraan Paviljoen, een coalitie van partners, wetenschappers en organisaties, te weten:

- Het mediterrane actieplan van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP/MAP)
- De PRIMA
- De Unie voor het Middellandse Zeegebied
- De Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ)
- Ecomondo
- ENI CBC Med
- EMEA
- UNIMED
- Stichting Prins Albert II van Monaco
- Plan Bleu
- OMC Med Energy Conferentie & Tentoonstelling
- MedWaves
- Interreg MED-programma
- Internationaal Centrum voor geavanceerde mediterrane landbouwstudies (CIHEAM)
- Het Europees Centrum voor weersvoorspellingen op middellange termijn (ECMWF)

Deze organisaties zijn gaan samenwerken om het veranderende landschap van het Middellandse Zeegebied in kaart te brengen. Samen zoeken zij naar oplossingen om het groeiende dilemma aan te pakken.

Wat kunnen we verwachten in Europa?

Maar hoe zit het met de toekomst van Noordwest-Europa? Wat dan? Zullen er meer onbevestigde waarnemingen van witte haaien in de Britse wateren zijn, of worden ze alsnog bevestigd? En Spanje? Tot nu toe worden tijgerhaaien daar nauwelijks waargenomen, ook al denken wetenschappers dat ze er wel degelijk zijn. Zullen er door klimaatveranderingen dan toch meer tijgerhaaien en mogelijk zelfs stierhaaien worden waargenomen voor de kust van Spanje en mogelijk ook elders in de Middellandse Zee? En zo ja, hoe lang zal het duren voordat deze prachtige dieren ook de kust van Noordwest-Europa opzoeken?

Vooralsnog kunnen we daar geen antwoord op geven. We kunnen er alleen maar naar gissen.