Witte haai vs orka

Wij hebben veel te danken aan wetenschappers en hun tracking apparatuur. Dankzij hen zijn we zeer veel te weten gekomen over het gedrag van haaien, walvissen, orka's en nog veel meer andere zeedieren. Wetenschappers kunnen precies zien waar deze zeedieren zich bevinden, hoe lang ze daar verblijven, hoe ver ze reizen en waar ze zich bevinden tijdens een specifiek seizoen. Dit is kostbaar en zeer belangrijke informatie, want alle gewonnen wetenschap draagt bij aan het behoud van veel met uitsterven bedreigde zeedieren.

Een haai krijgt een zendertje | ©️ Florida Sea Grant | Flickr

Een haai krijgt een zendertje | © Florida Sea Grant | Flickr

Het aantal zeedieren dat tegenwoordig wordt gekoppeld aan een zendertje neemt toe en dankzij deze geweldige technologie kunnen wetenschappers ook het gedrag van witte haaien en orka's volgen. Dit heeft gezorgd voor zeer opmerkelijke informatie. De website Scientific Reports publiceerde op 16 april 2019 een artikel over witte haaien en orka's. In dit artikel vertellen ze hoe witte haaien soms een jaar lang wegblijven uit hun jachtgebied als er een pod orka's in de buurt is geweest. Dit wijst op een hoog angstgehalte bij witten haaien, want welk ander dier maakt een witte haai zo bang dat hij zijn biezen pakt en maakt dat hij wegkomt?

'I'll be back...'

De woorden zouden rechtstreeks uit de mond van een witte haai kunnen komen. De grootste en meest gevaarlijke predator van alle haaiensoorten, de witte haai is krachtig en groot en kan dodelijk zijn wanneer hij bloed heeft geroken. Deze haai heeft een reputatie opgebouwd als een van de meest afschrikwekkende roofvissen ter wereld en wordt niet voor niets aangeduid als de koning van de zee, want hij is nergens bang voor. Althans, dat denk je.

De witte haai wordt terecht gezien als een geduchte predator, een soort sluipmoordenaar, maar feit is dat zijn volgende maaltijd nu eenmaal afhangt van zijn vermogen om stilletjes en onzichtbaar zijn prooi te benaderen. Zijn lichaam is gebouwd puur en alleen voor de jacht en die jachttechnieken laten beslist niets te wensen over. Daarnaast is dit de enige haaiensoort die zijn kop boven het water uitsteekt om een blik om zich heen te werpen. Een witte haai kan tevens zoveel vaart maken dat hij tijdens een aanval zijn enorme lichaam met maar liefst 3 meter uit het water lanceert. Een klap van een witte haai in volle vaart wordt door slachtoffers van een haaienaanval door deze haai vergeleken met het aangereden worden door een treinlocomotief. Je ziet de haai niet komen, maar wanneer hij je raakt is de klap compleet overdonderend en verbijsterend.

Hoe is het dan in de vredesnaam mogelijk dat juist deze haai kansloos is tegenover een orka?

Orka's © NOAA

Orka's in het wild © NOAA

In tegenstelling tot een witte haai is een orka een familiedier. Ze doen alles in groepsverband, dus ook jagen. Hun jachttechnieken zijn goed doordacht en elk lid van de pod weet precies wat hij doen moet tijdens de jacht. Ze zullen altijd eerst proberen hun prooi af te zonderen en wanneer dit dan eenmaal is gelukt, zullen ze deze verdrinken. Dit zie je onder anderen ook gebeuren wanneer ze op walvissen jagen. Zeehonden worden daarentegen meestal op het strand belaagd en mee de zee ingesleept waarna de orka's er eerst een tijdje mee gaan spelen voordat ze de prooi doden.

Een witte haai is een solitair dier. Hij leeft en jaagt in zijn eentje. Orka's daarentegen leven in groepsverband, behalve dan de mannetjes die zich ook buiten de groep kunnen bevinden. Beiden hebben ze als voornaamste voedselbron zeehonden bovenaan hun menu staan. Dit gegeven zou dus mogelijk kunnen zorgen voor rivaliteit tussen de witte haai en de orka.

Er spelen ook nog andere factoren mee.

Decennialang werden witte haaien opgejaagd en afgeslacht en dit zorgde voor een flinke achteruitgang in hun populatie. Gelukkig nemen hun aantallen de afgelopen jaren weer toe, voornamelijk dankzij de maatregelen die er genomen zijn om hen te beschermen. Dit betekent dat er nu meer witte haaien zijn met als gevolgd dat orka's ze vaker tegen zullen komen in hun 'gedeelde' jachtgebied en daar zitten de orka's niet op te wachten. Echter, er is meer...

In 2017 werd Zuid Afrika opgeschrikt toen er vijf dode witte haaien met lengtes variërend tussen 2,7 - 4,9 meter op het strand aan werden getroffen. Alle haaien hadden gapende wonden in hun lichaam. Deze wonden bevonden zich op zeer specifieke plekken aan het lichaam, wat deed vermoeden dat bepaalde organen doelbewust waren geselecteerd, zoals bijvoorbeeld de lever, de maag en zelfs de testikels van de haaien. Deze bleken allemaal verdwenen te zijn. Wat de wetenschappers nog meer opviel waren de opvallende tand afdrukken bij de vinnen en staart. Wie had deze veroorzaakt en waarom waren bevonden ze zich juist dáár?

We zijn snel geneigd om te denken dat een witte haai zijn mannetje kan staan tegenover elk andere vissoort. Het gaat hier toch om de top predator van de oceaan, een gehaaide jager met een gebit en kaken waar je koude rillingen van krijgt. Het betreft, laten we wel wezen, een haai wiens ere plekje bovenaan de lijst van meest gevaarlijk vissoorten ter wereld over miljoenen jaren evolutie is verdiend.

We leggen voor het gemak een overzichtelijk schema van de verschillen tussen een orka en een witte haai naast elkaar:

Aan de schema kun je zien dat er flinke verschillen zitten tussen een orka en een witte haai. Je ziet ook dat de witte haai op alle fronten lichamelijk ondergeschikt is aan een orka. Dit geldt dus niet alleen voor hun bouw, maar ook hun snelheid en voor de manier waarop de orka en de witte haai beiden jagen.

Nog iets dat het vermelden waard is, is het begrip tonic immobility. Veel haaiensoorten moeten blijven zwemmen om hun lichaam van zuurstof te voorzien. Je kunt hier meer over lezen op onze pagina 'Haaien anatomie'. Dit geldt niet voor zoogdieren, want zij halen hun zuurstof direct uit de lucht. Wetenschappers hebben echter ontdekt dat een haai in een soort coma geraakt wanneer je hem op zijn rug draait; 'tonic immobility'. Onderzoekers hebben verder ontdekt dat orka's ook tonic immobility toepassen wanneer ze jagen op specifieke prooi soorten, zoals bijvoorbeeld roggen. Op Youtube kun je een film zien waarop een groep orka's een tijgerhaai doodt door tonic immobility toe te passen. Wat heeft dit echter met witte haaien te maken? Lees rustig verder...

De eerste aanval van een orka op een witte haai werd gefilmd door een groepje toeristen tijden een excursie walvis spotten, vlakbij de Fallon eilanden in de Baai van San Francisco. Voor hun ogen speelde zich een opmerkelijk tafereel af. Wat bleek? Twee vrouwelijke orka's vielen een ruim 3 meter lange witte haai aan. Ze overvielen hem en draaiden hem in één snelle beweging op zijn rug en verdronken hem. Het was de eerste keer dat dit ooit door iemand was waargenomen en het zette een reeks onderzoeken in gang. Wetenschappers vroegen zich af hoe het in den vrede mogelijk was dat de top predator van de oceaan zomaar uitgeschakeld kon worden door orka's.

838210902945238844f0c

Nu bleek dus dat tonic immobility door orka's wordt toegepast om witte haaien uit te schakelen. Eenmaal comateus kan de haai niet meer teug vechten. De witte haaien in Zuid Afrika bleken ook bijtwonden te hebben aan hun staart en vinnen. Dit zou erop kunnen wijzen dat de orka's doelbewust de haaien ook uitschakelden door hun staarten en vinnen af te bijten en ze hierdoor weerloos te maken. Zonder staart en vinnen kan een haai nu eenmaal niet zwemmen.

Het mag nu duidelijk zijn dat een witte haai, waneer een orka hem in zijn vizier krijgt, kansloos is. De witte haai is niet alleen kleiner, maar hij staat ook alleen. Orka's zetten als groep de jacht in, maken zijn vinnen en staart onklaar door er in te bijten, en flippen hem op zijn rug om tonic immobility te forceren.

Ter verduidelijking; een orka eet niet de gehele witte haai op, maar alleen bepaalde organen. De rest van de haai is voor orka's niet van belang, want orka's eten alleen dieren met een dikke vetlaag en een haai heeft nu eenmaal geen dikke vetlaag. Een witte haai 's lever is echter heel erg groot en is doordrenkt met olie en vetten, genoeg om een orka een flinke energie boost te geven.

We willen allemaal graag geloven dat een witte haai aan de top van de lijst van predatoren staat, maar volgens George Burgess, directeur van de International Shark Attack File bij de Florida Museum of Natural History, klopt dat gewoon niet. Die plaats behoort echt toe aan een orka.

Waneer we de feiten naast elkaar leggen dan komen een aantal opvallende zaken naar voren:

Het leefgebied van de haaien verandert door verandering van de klimaat waardoor haaien verder weg beginnen te trekken naar andere gebieden. Lees hier meer over in ons artikel; 'Haaienaanvallen'
Er zijn meer witte haaien in zee sinds ze beschermd worden waardoor hun aantallen weer fors zijn toegenomen.
Doordat orka's nu hun voornaamste voedselbron met de witten haai moeten delen, is er minder voedsel voorhanden en moeten orka's hierdoor vaker op zoek naar een vervangende voedselbron.
Witte haaien vluchten weg wanneer zich orka's binnen een gebied van 3,2 km van hun omgeving bevinden en kunnen uit bangheid wel een jaar lang wegblijven.
Voor zeehonden is dit een gunstige ontwikkeling, want de aanvallen nemen voor hen flink af. Sarah Sloat van Inverse deed hier onderzoek naar en ontdekte over een periode van 7 jaar, tussen 2006 - 2013, dat van de 60 zeeolifanten die jaarlijks door witten haaien worden gedood, deze aantallen met maar liefst 62% achteruitgingen nadat de witten haaien uit het gebied wegtrokken.
Het verdwijnen van witten haaien uit Zuid Afrika heeft een andere haaiensoort de kans gegeven om zich meer te openbaren, namelijk de gevlekte zevenkieuwshaai.