In 2017 arriveerden twee orka's, genaamd Port en Starboard, in Valsbaai. Hun komst leek aanvankelijk onschuldig, maar al snel werd duidelijk dat ze een enorme impact hadden op de lokale fauna, met name de populatie witte haaien. Dode haaien, zonder lever, werden op het strand aangetroffen, wat wetenschappers voor een raadsel stelde. Deze huiveringwekkende vondsten markeerden een keerpunt voor Valsbaai. De ontspannen badplaats werd geconfronteerd met de harde realiteit van de natuur: een nieuw roofdier was in de stad en de voedselketen was voorgoed veranderd.

© Robin Gwen Argawal | Flickr

Deze inleiding schetst de grimmige toon van de gebeurtenissen en roept vragen op over de toekomst van de witte haaien in Valsbaai. Wat betekent de komst van de orka's voor de mariene ecologie? Hoe zullen de bewoners en toeristen reageren op deze verandering? En wat kunnen we doen om de kwetsbare haaienpopulatie te beschermen? De antwoorden op deze vragen zullen de toekomst van Valsbaai bepalen. 

De jacht op de lever

Starboard en Port gebruikten een zeer doeltreffende techniek om op witte haaien. Ze omsingelden en isoleerden ze, waarna ze hun krachtige staarten gebruikten om ze te desoriënteren en te verlammen. In sommige gevallen draaiden ze de haaien zelfs op hun rug, waardoor ze in een staat van tonische immobiliteit (TI) kwamen. TI is een reflex bij haaien die optreedt als reactie op stress en ze 'bevriezen' als het ware. Dit maakte het voor de orka's mogelijk om de lever van de haai te bemachtigen, een rijke bron van energie en voedingsstoffen.

Tonische immobiliteit (TI)

Tonische immobiliteit (TI) is een reflex bij haaien die optreedt als reactie op stress. De haai verslapt en 'bevriest' in een poging om te overleven in een gevaarlijke situatie. De exacte werking van TI is nog niet volledig begrepen, maar er zijn twee theorieën:

• Neurologische theorie: Deze theorie stelt dat TI wordt veroorzaakt door een overbelasting van het zenuwstelsel van de haai. De stress van de aanval activeert het 'vecht of vlucht' mechanisme, maar dit wordt overspoeld door de overweldigende stimulus. Dit resulteert in een 'shutdown' van het centrale zenuwstelsel, waardoor de haai verslapt en stilvalt.
• Hormonale theorie: Deze theorie stelt dat TI wordt veroorzaakt door de afgifte van hormonen, zoals adrenaline, cortisol en noradrenaline. Deze hormonen bereiden het lichaam van de haai voor op een gevecht of vlucht, maar in hoge doses kunnen ze ook leiden tot verlamming en stilstand.

TI kan worden opgewekt door verschillende factoren, waaronder:

• Fysieke stress: Dit kan worden veroorzaakt door aanraking, vastpakken of uit het water halen.
• Visuele stress: Dit kan worden veroorzaakt door bedreigende gebaren of bewegingen.
• Chemische stress: Dit kan worden veroorzaakt door blootstelling aan bepaalde chemicaliën, zoals CO2.De haai is nog steeds levend en bewust tijdens TI, en kan pijn ervaren. TI is een tijdelijke toestand en de haai zal na verloop van tijd herstellen. De hersteltijd kan variëren van enkele minuten tot een uur, afhankelijk van de ernst van de stress.

TI kan worden gebruikt om haaien te vangen en te hanteren, maar het is belangrijk om dit op een humane manier te doen. Het wordt soms toegepast door wetenschappers. Er zijn verschillende protocollen ontwikkeld om TI te gebruiken met minimale stress voor de haai. Onderzoek naar TI is belangrijk om de biologie van haaien beter te begrijpen en om betere methoden te ontwikkelen voor hun bescherming.

© Robin Gwen Argawal | Flickr

De impact op de haaienpopulatie

De efficiënte jachttechniek van Port en Starboard heeft geleid tot een significante afname van het aantal witte haaien in Valsbaai. Studies tonen aan dat de populatie in de afgelopen jaren met meer dan 70% is afgenomen. Sinds hun komst in 2017 hebben Port en Starboard meer dan 17 witte haaien gedood. Dit is een significante afname van meer dan 70% van de populatie witte haaien in Valsbaai. De afname heeft een domino-effect op de mariene voedselketen, aangezien witte haaien een belangrijke rol spelen als apexpredator.

De afname van de witte haaienpopulatie heeft aan de andere kant geleid tot een toename van andere haaiensoorten, zoals de koperhaai en de gevlekte zevenkieuwshaai. Deze haaiensoorten vullen nu de niche in die de witte haaien ooit bezetten. Dit kan leiden tot een cascade-effect op andere organismen in de voedselketen, aangezien de prooidieren van de koperhaai en gevlekte zevenkieuwshaai nu ook beïnvloed worden.

Haaien keren terug

In 2023 werden er na een lange afwezigheid weer enkele witte haaien gesignaleerd in Valsbaai. Dit nieuws bracht een mengeling van opwinding en voorzichtig optimisme teweeg bij de lokale bevolking en wetenschappers. Het is nog te vroeg om te zeggen of de terugkeer van de witte haaien een permanent fenomeen is of dat de haaien slechts op doortocht waren. Wetenschappers bestuderen de migratiepatronen van de haaien om meer te leren over hun bewegingen en om te bepalen of ze zich opnieuw in Valsbaai vestigen.

Impact van de orka's

De terugkeer van de haaien is opmerkelijk gezien de komst van twee orka's, Port en Starboard, in 2017. Deze orka's jagen op nu eenmaal op witte haaien. Het is onduidelijk of de orka's de terugkeer van de haaien zullen beïnvloeden of dat de haaien zich hebben aangepast aan de jachttechnieken van de orka's.

Wetenschappers blijven de situatie in Valsbaai monitoren om meer te leren over de interactie tussen de witte haaien, orka's en andere mariene organismen. Dit onderzoek is belangrijk om de toekomst van de haaienpopulatie te bepalen en om te bepalen hoe de verschillende soorten in harmonie kunnen samenleven.

European Space Agency | Valsbaai, Zuid-Afrika | Flickr

Toekomstperspectief

De terugkeer van de witte haaien naar Valsbaai is een bemoedigend teken, maar er is nog veel werk te doen om de haaienpopulatie te beschermen. Wetenschappelijk onderzoek, educatieprogramma's en beschermingsmaatregelen zijn allemaal belangrijk om de toekomst van de witte haaien in Valsbaai te veiligstellen.

Enkele belangrijke vragen die nog beantwoord moeten worden

Zullen de witte haaien zich permanent in Valsbaai vestigen? Hoe zal de interactie tussen de haaien en orka's zich ontwikkelen? Welke maatregelen zijn nodig om de haaienpopulatie te beschermen?

De antwoorden op deze vragen zullen bepalen of de terugkeer van de witte haaien naar Valsbaai een blijvende overwinning is of een kortstondige opleving. In het licht van de onzekerheid is voorzichtig optimisme de beste houding. De terugkeer van de haaien is een kans om te leren van het verleden en om te werken aan een toekomst waarin de haaien in Valsbaai veilig kunnen leven en gedijen.

Impact op toerisme en economie

Witte haaien waren een toeristische trekpleister in Valsbaai. Duik- en snorkeltochten gericht op het observeren van deze fascinerende roofdieren trokken jaarlijks duizenden bezoekers. De haaien waren een belangrijke bron van inkomsten voor lokale bedrijven, zoals duikcentra, hotels, restaurants en souvenirwinkels.

Het verdwijnen van de haaien had een significante impact op deze toeristische sector. Duik- en snorkel bedrijven hadden te maken met een aanzienlijke afname van het aantal klanten. Dit leidde tot inkomstenverlies en kon zelfs tot sluiting van bedrijven leiden. De toeristen die voor de haaien kwamen, gaven ook geld uit aan andere zaken in Valsbaai, zoals hotels, restaurants, winkels en transport. Met hun verdwijning was er een significante daling in de totale toeristische inkomsten.

Naast de directe impact op toerisme, had het verdwijnen van haaien ook een indirecte impact op de economie. Haaien spelen een belangrijke rol in de mariene voedselketen. Hun verdwijning kan leiden tot een toename van andere soorten, die op hun beurt de populaties van andere organismen kunnen beïnvloeden. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor de visserij en andere mariene industrieën.

© Amanda | Witte haai eet zeehond in Valsbaai | Flickr

Orka's nog steeds aanwezig

Port en Starboard zijn nog steeds in Valsbaai. Ze worden regelmatig gezien en hun jachtgedrag op witte haaien is gedocumenteerd. Wetenschappers bestuderen de orka's om hun jachttechnieken, dieet en migratiepatronen beter te begrijpen.

Mogelijke toekomstscenario's

• De orka's blijven in Valsbaai: De populatie witte haaien zal waarschijnlijk laag blijven. Dit kan leiden tot een toename van andere haaiensoorten en een verschuiving in de mariene voedselketen.
• De orka's vertrekken: De populatie witte haaien kan zich herstellen, maar het is onduidelijk of ze ooit hun oude niveau zullen bereiken.
• De haaien passen zich aan: De witte haaien kunnen hun gedrag aanpassen om de orka's te vermijden, zoals in dieper water zwemmen of op andere tijdstippen jagen.

De toekomst van de witte haaien in Valsbaai is onzeker. De impact van de orka's op de populatie is nog steeds onduidelijk, en het is onbekend of de haaienpopulatie zich zal herstellen. Wetenschappelijk onderzoek is nodig om meer te leren over de interactie tussen de twee soorten en om de toekomst van de haaienpopulatie te bepalen