'We're going to need a bigger boat'
Iedereen kent deze woorden vast. Koude rillingen lopen nog steeds over je rug wanneer je de o zo bekende deuntje hoort. Wie kent de scene niet waar de haai zijn kop uit het water steekt en Chief Martin Brody aanstaart met zijn grote zwarte oog? 1975 zou de geschiedenis ingaan als het jaar van de haai. Zwemmen zou nooit meer hetzelfde zijn, voor niemand. Peter Benchley's boek Jaws werd een kaskraker. Bruce, Steven's namaak haai, zou direkt een hit worden en een grote schare fans krijgen, maar allemaal wel om de verkeerde redenen. Achteraf gezien zou Steven Spielberg zijn film Jaws nooit geproduceerd hebben als hij vooraf had geweten wat de film teweeg zou brengen.
Ron en Valerie Taylor, en Rodney Fox
Ron en Valerie Taylor, twee natuurbeschermers, filmmakers en fotografen van het zeeleven, werden door Steven benaderd om een witte haai te filmen in zijn natuurlijke omgeving. Rodney Fox, zelf overlevende van een haaienaanval, natuurbeschermer en wereldwijd gerespecteerde autoriteit op het gebied van grote witte haaien, deed ook mee. Hun opnames zouden door Steven worden gebruikt voor de film. Met veel zorg filmden ze een man in een kooi die vanuit een speciale haaienkooi de confrontatie aanging met een grote witte haai. Dit ging echter niet helemaal volgens plan. De arme stuntman, Carl Rizzo, raakte in paniek toen hij in de kooi in het water werd neergelaten en sprong terug op de boot; de haai raakte toen ook nog verstrikt in de touwen en werd helemaal gek. De touwen braken, en de kooi stortte naar beneden. Steven was onder de indruk van hun werk. Hij vond de opnames prachtig en gebruikte ze in zijn film
Witte haai, Carcharodon carcharias © prochym / Adobe Stock
Tegen alle verwachtingen in werd de film een groot succes. Het bracht meer dan 100 miljoen dollar op in 59 dagen. Meer dan 67 miljoen mensen wereldwijd konden niet wachten om Bruce te zien in zijn hoofdrol van een zwartogig monster met vlijmscherpe tanden wiens grootste rol ooit was om onschuldige slachtoffers aan te vallen en ze dan vrolijk te verslinden. Er werd weinig aan de verbeelding overgelaten. Dankzij de films enorme succes werden Steven's naam en reputatie een begrip. Helaas werd de reputatie van de witte haai als wrede moordmachine dat ook. Het leven zou nooit meer hetzelfde zijn.
Angst en paniek
Angst en paniek voor de zee heerste alom. Mensen waren doodsbang om het water in te gaan. De een na de ander witte haai werd gevangen en afgeslacht. Er werden zelfs wedstrijden georganiseerd om te zien wie de meeste witte haaien kon vangen. In hun angst zag de eens zo rustige, zon- en strandaanbidders overal gevaarlijke haaien, ook al waren ze niet eens in de buurt. De gevolgen waren enorm, want liefst 50% van de haaienpopulatie liep terug in de VS.
Peter Benchley, auteur van het boek Jaws, Steven, Valerie, Ron en Rodney, waren allen ontdaan, geschokt en verbijsterd. De witte haai ging van een gewone haai die zijn ding deed naar een seriemoordenaar. In de nasleep van de film werden niet alleen de witte haai afgeslacht, ook andere haaien werden gedood. Rodney, Valerie en Ron gingen onmiddellijk over tot schadebeperking, maar moesten ook machteloos toekijken hoe er honderden witte haaien werden gedood. Iets waar zij zelf schuldig aan waren. Het was echt afschuwelijk.
Life Saver uitkijkpost Australië - © Paul Carmona, Flickr
Alsof dat nog niet erg genoeg was, werden ook Jaws 2, 3 en 4 uitgebracht, uiteraard niet door Steven Spielberg, hij was er helemaal klaar mee. Dit zette een precedent om nog meer films te produceren met moordlustige witte haaien. Mensen kregen er niet genoeg van, de kick gehalte was flink. Er viel veel geld te verdienen, maar dan wel over de rug van de witte haai. Arme Bruce werd afgeschilderd als een schurk van onnoemelijke proporties. De arme haai kon geen goed meer doen.
Regeringen gebruikten Jaws zelfs als excuus om haaien te gaan ruimen. Wat is een betere manier om het probleem van haaienaanvallen aan te pakken? In plaats van de bron van het probleem te zoeken, ging men direct voor een oplossing. De gevolgen waren catastrofaal, en niet alleen voor de haaien. Helaas leden ook andere zeedieren eronder. Sinds 1971 is 79% van alle haaiensoorten afgenomen. Een absoluut onthutsend aantal haaien. Hoe kon het zo snel escaleren?
Om te beginnen de visserij. De grote witte haai werd bijna tot uitsterven gevist. Sommige mensen zagen het als hun missie om zoveel mogelijk grote witte haaien te doden. Niemand dacht aan de gevolgen op lange termijn. Het enige waar ze aan konden denken was om zich te ontdoen van die gevaarlijke Vernion beesten van de zee.
Als gevolg hiervan werden de oudere en grootste grote witte haai praktisch uitgeroeid. Wetende hoe zeldzaam oude grote witte haaien zijn, maakte dit nog erger. Haaien verouderen langzaam en planten zich langzaam voort, en omdat de kansen tegen hen zijn, overleven weinig jongen en helaas ook volwassen haaien in het wild.
Godzijdank voor gezond verstand. In de loop der jaren zijn mensen eindelijk de waarschuwingen van wetenschappers en natuurbeschermers gaan opmerken. Deze mensen hebben immers verstand van zaken.
Nu de haaien sterk achteruitgaan, beginnen regeringen te beseffen dat actie geboden is om onze haaien te redden voordat er geen meer over zijn. Steeds meer landen hebben haaien een beschermende status gegeven. Dat is een goede zaak. Maar helaas kan het door hun lage voortplanting nog jaren duren voordat we een gezonde haaienpopulatie zien. Tenminste, als we geluk hebben.