De koekjessnijderhaai, Isistius brasiliensis, is weer zo'n typisch bizar exemplaar van een haai die weinig uiterlijke kenmerken vertoont met een doorsnee haai, maar toch wel degelijk een haai is. De naam van de haai verwijst naar een Egyptische godin; Isis, godin van het licht en naar het land Brazilië waar de haai onder andere ook voorkomt. In het Engels wordt hij een 'cigar shark' genoemd vanwege zijn uiterlijk dat veel weg heeft van een sigaar. Toegegeven, de koekjessnijder heeft scherpe tanden, maar dat heeft een piranha ook en dat maakt hem echt nog steeds geen haai. Wat is er dus zó bijzonder aan de koekjessnijder en welke typische haaien kenmerken heeft hij dan wél wat maakt dat hij tot de haaienras behoort?
Koekjessnijder © NOAA Observer Project
Bouw
De koekjessnijderhaai heeft meer weg van een parasiet dan van een haai. In tegenstelling tot andere haaiensoorten doodt hij zijn prooi niet, maar bijt hij met zijn vlijmscherpe tandjes hele happen vlees uit het lichaam. De littekens die achterblijven na zo'n aanval zien er uit als kleine ronde gaten. Je kunt dit duidelijk zien op foto's van dolfijnen, vissen, zeehonden, walvissen en andere haaiensoorten. De haai leeft in diep water en dat is mede de reden dat er tot dusverre nog maar weinig bekend is over deze haaiensoort.
De koekjessnijder heeft zoals we eerder aangaven de vorm en zelfs een beetje het uiterlijk van een sigaar; langwerpig en bruin. Omdat de haai in diep water leeft is hij in het bezit van een aantal bijzondere eigenschappen die je ook terugziet ziet bij andere diepzeedieren. De koekjessnijder is zodanig ontwikkeld dat hij in de duisternis van de zee zijn prooi naar zich toe kan lokken. Wederom heeft de natuur hier een prachtige oplossing voor bedacht, want wat net als bij alle andere diepzeedieren het geval is, is de koekjessnijder een echte 'glow in the dark'.
Om zijn prooi een loer te draaien maakt de koekjessnijder gebruik van bepaalde skills. In het donker licht zijn buik op en wordt fluorescerend groen, bioluminescentie geheten. Bioluminescentie wordt tot stand gebracht wanneer de lichtproducerende stof, Luciferine, samensmelt met het Luciferase enzym, oxidatie geheten. Oxidatie is in feite gewoon een chemische reactie waarbij een stof met zuurstof reageert. Denk hierbij aan roest dat veroorzaakt wordt wanneer ijzer en zuurstof samen op water reageren. De bioluminescentie op de buik van de haai blijft nog zichtbaar tot wel drie uur na de dood van de haai.
De koekjessnijder is niet zo'n grote haai. Vrouwelijke koekjessnijderhaaien bereiken een totale lengte van 56 cm, terwijl mannetjes groeien tot maximaal 42 cm. Hij heeft net als de blauwe haai, een vrij spitse neus. De bovenkant van zijn lichaam is donkerbruin tot zwart en rondom zijn lichaam bij zijn kieuwen zit een donker rand dat veel weg heeft van een band aan de bovenkant van een sigaar. Vandaar dan ook zijn Engelse koosnaampje. Zijn buik is in tegenstelling tot de rest van zijn lichaam lichter van kleur. Onderaan zijn rug, vlak bij zijn staart, zitten de twee rugvinnen. Verder heeft de koekjessnijder twee grote, groene ogen.
Voeding
De koekjessnijder leeft in redelijk diep water. Zijn prooi vertoeft echter hogerop en daarom zwemt de koekjessnijder dagelijks naar boven om op jacht te gaan. Net als de meeste jachtdieren heeft de koekjessnijder een aantal bijzondere trucjes die hij kan toepassen om zijn prooi mee te besluipen.
De koekjessnijder heeft net als alle andere diepzeevissen, een speciale klier, photophore geheten. Deze bijzonder klier geeft lichtgevende plekjes af op het lichaam van een vis. De photophore wordt op verschillende manieren per visras op een voor dat visras specifieke manier toegepast. Bij de koekjessnijder maakt de photophore met behulp van het van bovenaf schijnende licht de haai praktisch onzichtbaar voor potentiële prooi dat direct zich onder hem bevindt.
Als extra trucje heeft de koekjessnijder een donker plek op zijn buik dat eruit ziet als een klein visje. Groter prooi zou hierdoor naar de haai worden toe gelokt denkend dat hij een makkelijke maaltijd in het vooruitzicht heeft. Zodra de koekjessnijder een prooi op het oog heeft, stalkt hij hem, valt hij meerdere keren aan en gebruikt hij tijdens de aanvallen zijn lippen om zich vast te hechten aan het onfortuinlijke slachtoffer. De lippen van de koekjeshaai zijn krachtige zuignappen waarmee hij zich aan het lichaam van zijn prooi vastzuigt. De haai gebruikt vervolgens zijn tanden om een stuk vlees uit het slachtoffer te bijten. Deze jachttechniek gebruiken hyena's ook, alleen jagen hyena's in groepsverband terwijl de koekjessnijder buiten de paringstijd om afgezonderd leeft van zijn soortgenoten.
De blauwe vinvis, de bultrug, potvissen en vissen vertonen vaak de typisch kenmerkende littekens die een koekjessnijder achter laat. Toch zijn zij niet de enige slachtoffers van deze haai. Geloof het of niet, maar zeehonden, orka's en zelfs de angstaanjagende witte haaien zijn aangetroffen met de typische diepe littekens dat een koekjessnijder achterlaat.
Koekjessnijder © JSU Biology | flickr
Tanden
De koekjessnijder heeft zeer scherpe, gekartelde tanden. Het gebit is specifiek ontwikkeld om ronde stukken vlees uit een prooi te bijten. De koekjessnijder is een 'hit and run' haai. Hij stalkt zijn prooi, valt herhaaldelijk aan en verdwijnt dan weer razendsnel. De wonden die hij achterlaat zijn uitermate pijnlijk en, waneer het een menselijke slachtoffer betreft, moet er zelfs een plastisch chirurg aan te pas komen om de wond te behandelen omdat deze zo moeilijk te hechten zijn. Het slachtoffer blijft daarna levenslang opgezadeld zitten met een gat in zijn lichaam dankzij de koekjessnijder.
Wanneer de haai zichzelf eenmaal aan zijn slachtoffer heeft vastgehecht, bijt hij zich vast en maakt hij met zijn hele lichaam een roterende beweging. Hij schept vervolgens met zijn scherpe tanden een stukje vlees uit het dier. Het achtergebleven litteken is een perfect gevormd, rond gat, wat kenmerkend is voor de koekjessnijder.
Net als bij alle andere haaiensoorten raakt de koekjessnijder regelmatig zijn tanden kwijt. Echter, toch wel anders dan bij de andere haaiensoorten wisselt de koekjessnijder een heel rij ondertanden per keer. De ondertanden zitten namelijk aan elkaar verbonden in de onderkaak en zitten niet los van elkaar zoals bij andere haaiensoorten. De oude tanden worden door de haai doorgeslikt en in de maag gerecycled om zodoende de calcium dat in de tanden zit af te scheiden. De afgescheiden calcium wordt door de haai weer benut om zijn calciumgehalte op peil te houden.
Leefomgeving
De koekjessnijder leidt, net als de reuzenbekhaai en de Groenlandsehaai, een redelijk verborgen leven. De haai brengt het grootste deel van zijn leven door op maximaal 3,500 meter diepte, en is hierdoor zo goed als onvindbaar voor wetenschappers. Hij vertoeft het liefst in wateren nabij eilanden omdat hier juist genoeg diversiteit aan voedsel te vinden is. Overdag zakt hij af naar de diepte, maar tijdens de nachturen komt hij omhoog op zoek naar voedsel. Hij komt niet hoger dan gemiddeld 3-4 meter onder de wateroppervlakte.
Watertemperaturen spelen voor deze haaiensoort ook een belangrijke factor. Je zult hem daarom alleen tegenkomen in water met een gemiddelde of tropische temperatuur, wat correspondeert met het gebied waar deze haai voorkomt; het Afrikaanse continent, Australië, Nieuw Zeeland, Brazilië, Japan, de Indische oceaan, Florida en Zuid-Amerika.
Wikimedia commons | @ NOAA
Eerste geregistreerde aanval ooit door een koekjessnijder
De eerste geregistreerde aanval van een koekjessnijder op een mens werd op 16 maart 2009 in Hawai gedaan. Naam van het zeer ongelukkige slachtoffer is Mike Walding, een lange afstandszwemmer. De aanval vond plaats ongeveer 90 minuten na zonsondergang toen Mike een lange zwemtocht maakte door het Alenuihaha Channel van Hawai naar Maui.
Mike vertelde hoe hij herhaaldelijk werd lastiggevallen door de haai die hem vervolgens in zijn borst beet en toen nogmaals in zijn linkerkuit toen hij op een reddingskayak probeerde te klimmen. Volgens Mike voelde de eerste beet als een speldenprik, over de tweede hap wordt verder niets gezegd, maar wij kunnen alleen maar aannemen dat het behoorlijk pijnlijk moet zijn geweest.
Er is volgens het International Shark Attack File in het verleden al eerder registratie gemaakt van twee aanvallen op mensen, maar anders dan bij Mike Walding betrof het hier twee lijken; één dode door verdrinking en één dode door zelfmoord.
Toch zijn dit soort aanvallen uiterst zeldzaam, omdat de koekjessnijder in principe alleen voorkomt op grote diepte, alleen 's nachts naar boven komt en absoluut geen interesse heeft in menselijk vlees.
Voortplanting
Omdat de koekjessnijder bijna nooit door mensen wordt waargenomen is het erg moeilijk voor wetenschappers om uitgebreid onderzoek te doen naar het gedrag en de biologie ervan. Hierdoor is er jammer genoeg ook maar een beperkte hoeveel informatie over de haai beschikbaar. Gelukkig weten we in ieder geval wel hoe de koekjessnijder zich voortplant.
Er zijn drie vormen van zwangerschappen bekend bij een haai:
• eierbarend (oviparity)
• eierlevendbarend (ovoviriparity)
• levendbarend (viviparity)
De zwangerschap van een koekjessnijder verloopt zowel oviparous alsook viviparous. Vrouwelijke koekjessnijder draagt aan het begin van haar zwangerschap bevruchte eitjes bij zich. Deze eitjes komen op een gegeven moment uit in de baarmoeder. De moeder draagt de embryo's vervolgens bij zich totdat ze geboren worden. Ze zal in totaal van 6-12 haaienpups bevallen. Direct na de geboorte verlaten de baby's hun moeder en zijn ze volledig onafhankelijk. Dit is een noodzakelijk proces, want anders worden ze door hun eigen moeder opgegeten. De precieze lengte van de zwangerschap is niet bekend, maar men schat in dat deze tussen de 12-22 maanden duurt.
Koekjessnijder © NOAA | Flickr
We weten intussen dat er haaiencrèches bestaan waar haaienpups ter wereld worden gebracht en de eerste maanden van hun leven doorbrengen. Dit geldt vermoedelijk ook voor de koekjessnijder. Wetenschappers hebben bijvoorbeeld ontdekt dat vrouwelijke witte haaien eveneens hun pups voortbrengen in haaiencrèches. Deze witte haaiencrèches zijn zelfs al in de Middellandse Zee aangetroffen. Zie het artikel: What About Those Great White Sharks of The Mediterranean?
Wil je meer weten over de verschillende soorten zwangerschappen van een haai? Dat kan. Klik hier om naar Anatomie van de Haai op deze website te gaan.
Relatie tot de mens
In principe heeft de koekjessnijder mensenvlees niet op zijn menu staan. De haai vormt dus geen bedreiging voor ons, mits je natuurlijk niet midden in de nacht in open zee gaat zwemmen. Doe je dit tegen beter weten in dan loop je vooralsnog een grotere kans om door een andere haaiensoort te worden gegrepen.
De koekjessnijder wordt als een van de weinige haaiensoorten die er zijn gelukkig niet bedreigt door mensen.
Natuurlijke vijanden
De koekjessnijder staat voor zover bekend op het menu van andere haaiensoorten en grote vissoorten.
