We weten niet veel over deze haai, maar we weten wel dat hij heel oud is. Sommige Groenlandse haaien worden bijna 500 jaar oud. Daarmee zijn ze een van de oudste haaiensoorten ter wereld. De Groenlandse haai zwemt al rond sinds de tijd van de dinosaurussen. Hij heeft de ijstijden meegemaakt en de opkomst van de mensheid. Wat zou deze haai ons kunnen vertellen over de geschiedenis van onze wereld? Helaas kunnen ze niet praten, maar hun lange levensduur maakt ze tot unieke getuigen van de tijd. Een fascinerend dier, deze Groenlandse haai!
De Groenlandse haai, Somniosus microcephalus, is een sluimer- of ijshaai en behoort tot de familie van de Doornhaaiachtigen, oftewel de Squaliformes. Dit is een massieve haai en hij kan gevaarlijk voor ons, alhoewel de kans op een aanval vrijwel miniem is omdat hij voornamelijk leeft op extreme diepte en in ijskoude water.
© Dotted Yeti | Shutterstock
Bouw
De Groenlandse haai, of de Eqalussuaq, zoals de Inuiten hem noemen, is een van de grootste haaiensoorten ter wereld, met een lengte vergelijkbaar met die van de witte haai. De haai kan 6-7 meter lang worden en meer dan 1400 kilogram wegen. Grappig aan deze haai zijn zijn blauwe ogen, wat eigenlijk helemaal niet zo vreemd is aangezien de haai zich voornamelijk in zeer diepe wateren begeeft.
Heel bijzonder is de leeftijd die de Groenlandse haai kan bereiken, waarbij genoteerd mag worden dat dit de langst levende haaiensoort is die er bestaat. Hij kan extreem oud worden, met een gemiddelde leeftijd tot 200 jaar, al zijn er geleerden die beweren dat hij zelfs nog ouder kan worden, wel 400 jaar! Geslachtsrijp worden ze doorgaans zelfs pas als ze gemiddeld 156 jaar oud zijn. Dit is je haast niet voor te stellen, maar toch is het echt zo.
De Groenlandse haai is een stevige haai met een ronde snuit, kleine ogen en in verhouding met zijn bouw, vinnen die wat aan de kleine kant zijn. Een mannetjes haai is doorgaans kleiner dan het vrouwtje, wat niet vreemd is aangezien het lichaam van de vrouwtjeshaai gebouwd is om babyhaaien bij zich te dragen. Ook de kieuwen van deze specifieke haaiensoort zijn opvallend klein als je zijn lengte en omvang in ogenschouw neemt.
Tanden
De Groenlandse haai heeft 48-52 boventanden en 50-52 ondertanden. De boventanden zijn scherp, maar niet gekarteld zoals bij veel andere haaiensoorten. De ondertanden zijn wijd en buigen naar zijwaarts af. Om te eten zal de haai zijn boventanden gebruiken om zijn prooi vast te grijpen en zijn ondertanden om stukken vlees los te trekken. Dit doet hij door cirkel bewegingen te maken met zijn hoofd. Eenmaal losgetrokken blijft er een rond gat achter in de prooi. Soms kan de haai zijn prooi in een keer doorslikken, maar dan moet deze natuurlijk niet te groot zijn.
Leeftijd bepalen
In 1930 werden ruim 400 Groenlandse haaien door een Visbioloog in Groenland voorzien van een zendertje. Hierdoor wist de bioloog vast te stellen dat deze haaiensoort maar 1 cm. per jaar groeit. Hierdoor wisten ze meteen ook dat een Groenlandse haai behoorlijk oud kon worden. Toch was er nog steeds door niemand vastgesteld hoe oud ze nu eigenlijk konden worden. Reden genoeg om meer onderzoek te doen, vond marine bioloog John Steffenson van de Universiteit van Kopenhagen.
Nu is het zo dat de leeftijd van bijvoorbeeld dinosaurussen bepaald worden aan de hand van de groeiringen in hun botten. John dacht hiermee ook de leeftijd van de haai te kunnen bepalen aan de hand van een stukje ruggenwervel van de dode Groenlandse haai dat afkomstig was uit in de Noord Atlantische oceaan, maar helaas vond hij er geen groeiringen in waardoor John's onderzoek bij voorbaat al leek te stagneren.
Niet getreurd, dacht hij toen, en hij zocht vervolgens contact met Jan Heinemeierr van de Aarhus universiteit in Denemarken. Deze raadde hem juist aan om de lens van de oog van de haai te onderzoeken. Volgens hem kon je vrij nauwkeurige de leeftijd van de haai bepalen door de koolstofgehalte in de lens op te meten.
Dit was het begin van een langdurig onderzoek, met gebruikmaking van dode Groenlandse haaien, dat uiteindelijk zou leidden tot een paar opmerkelijke ontdekkingen.
In de jaren 40-50 werden er nucleaire tests uitgevoerd in de zee. Vrijgekomen koolstofdeeltjes van deze ontploffingen hadden als gevolg hiervan in de jaren '60 hun weg weten te vinden naar andere ecosystemen van de oceanen. Niet leuk, maar wel handig voor het onderzoek van John en zijn stagiaire Julius Nielsen, want door de ontstane ophoping van de koolstof-14, een zware isotoop, (atomen met dezelfde atoomnummer maar met een andere atoommassa), dat zich door het besmette water nu ook in de lens van de Groenlandse haai bevond, konden ze een redelijk nauwkeurig beeld krijgen welke haaien na de jaren '60 waren geboren.
De legende van Sedan
De legende van Sedna: Godin van de zee en haar wraak
De legende van Sedna is een krachtig en meeslepend verhaal uit de Inuït-cultuur. Het beschrijft de transformatie van een jonge vrouw tot de gevreesde godin van de zee, en de daaruit voortvloeiende gevolgen voor haar volk.
Het verhaal begint met Sedna, een jonge vrouw die weigert te trouwen met de man die haar vader voor haar heeft uitgekozen. Ze verlangt naar een leven met vrijheid en kiest in plaats daarvan voor een vogel als minnaar. Woedend over haar ongehoorzaamheid, gooit haar vader haar in de ijzige zee.
In haar wanhopige poging om te overleven, klampt Sedna zich vast aan de rand van de kajak. Maar haar vader is meedogenloos. Hij hakt haar vingers af, waardoor ze in de diepte van de oceaan zinkt.
In de donkere diepten ondergaat Sedna een metamorfose. Ze wordt de godin van de zee, met macht over alle zeedieren. Haar afgehakte vingers transformeren in verschillende zeewezens, waaronder de gevreesde Groenlandse haai.
De Groenlandse haai wordt Sedna's instrument van wraak. Hij jaagt op degenen die haar onrecht hebben aangedaan, met name haar vader. De legende waarschuwt dat een onverwachte dood in zee wellicht het werk is van Sedna en haar wraakzuchtige haai.
Uitgaande van de vrij gekomen isotopen na de nucleaire tests die gedaan werden in de jaren '50 gingen ze aan de slag. Van twee haaien konden ze met zekerheid vaststellen dat dit ook 100% het geval was. Beide haaien maten 2,2 meter in lengte. We schieten op.
De volgende stap was om een berekening maken. Met als uitgangspunt de lengte van een Groenlandse babyhaai, een Groenlandse babyhaai is gemiddeld 42 cm. lang bij de geboorte, en met een beetje hulp van de archeologie, archeologen gebruiken een methode dat radiometrische datering heet, c-14, wisten ze uit te rekenen hoe oud Groenlandse haaien worden en ze waren behoorlijk ondersteboven van de resultaten. Zo konden ze met redelijke zekerheid vaststellen dat een van de gevangen Groenlandse haaien 392 jaar, plus min 120 jaar erbij of eraf. Heel bijzonder.
Interessant om te weten is dat het vlees van de Groenlandse haai bijzonder giftig is. Omdat deze haaiensoort geen nieren heeft wordt zijn bloed niet gezuiverd. Dit zorgt voor hoge concentraties ureum en trimethylamine N-oxide in het bloed waardoor hun vlees ook nog een zeer penetrant ammoniakgeur krijgt. Hierdoor wordt er met klem gewaarschuwd om hun vlees niet te eten. Men wordt aangemoedigd om acht te slaan op deze waarschuwingen aangezien de bijwerkingen van het gif je flink ziek kan maken.
Ondanks dit alles is het vlees van de Groenlandse haai voor Ijslandse bevolking een delicatesse en dit komt omdat zij een betrouwbaar methode hebben ontdekt om het vlees van zijn giftige stoffen te ontdoen. Dit doen ze door het vlees van de haai te drogen. Ze laten het vier maanden lang buiten hangen om zodoende de giftige stoffen te neutraliseren. Deze delicatesse heet kæstur hákarl en het wordt niet door alle IJslanders gegeten want niet iedereen kan de ammoniaklucht verdragen.
Parasiet
De copepod, Ommatokoita elongata, is een eenogig kreeftachtige diertje. Dit kreeftje kan 30 mm lang worden en brengt zijn leven graag door vastgeplakt aan het oog van de Groenlandse haai. Helaas heeft dit nare gevolgen voor zijn oogbol omdat deze op den duur beschadigd wordt waardoor het zicht van de haai zienderogen achteruit gaat.
Aan de positieve kant, er valt toch niet zoveel te zien in het donker en de Groenlandse haai is gelukkig prima in staat om gebruik te maken van zijn andere sterk ontwikkelde zintuigen.Sommige geleerden denken dat de codepod lichtgevend is. Vissen zouden uit nieuwsgierigheid op het licht afkomen en de Groenlandse haai hierdoor voorzien van een makkelijk verkregen maaltijd, maar of dit waar is?
Recordhouder
Wie wil niet graag lid zijn van een bijzondere familie? Wat dat betreft wint de Groenlandse haai de jackpot, want zijn familie, de Doornhaaiachtigen, Squaliformes, hebben inmiddels de nodige records op hun naam staan. Zo heeft deze unieke familie niet alleen de oudst wordende haaiensoort voortgebracht, maar ook de kleinste, Etmopterus perryi. Deze uk heeft als Engelse benaming de zeer toepasselijk Dwarf Lantern shark meegekregen. Doornhaaiachtigen hebben tevens ook de langste zwangerschappen en vormen de grootste populatie haaienfamilie in de wereld met zo'n 120 verschillende soorten. Way to go, sharky!
© Dotted Yeti | Shutterstock
Leefgebied
De Groenlandse haai is een van de meest onvindbare haaiensoorten die er zijn. Dit wil zeggen dat hij nauwelijks wordt waargenomen door mensen, voornamelijk omdat hij zich doorgaans schuilhoudt in zeer diep, koud water. Ze zijn zelfs zo moeilijk te vinden dat men in 1995 in Arctica voor het eerst pas een video opname van de haai wist te maken. Het zou nog 8 jaar duren voordat er weer beeldmateriaal gemaakt werd! Dit komt omdat de haai zich het liefst begeeft in zeer koude temperaturen, -1ºC tot - 10ºC. Dit soort temperaturen zijn een te groot risico om in te duiken, alleen goed getrainde duikers kunnen dit en dan ook pas met speciale duikspullen.
Een reden waarom het zo moeilijk is om Groenlandse haaien te fotograferen is omdat ze vaak op grote diepte leven, op 2,200 meter diepte om precies te zijn. Daar willen ze graag lekker relaxed liggen op de continentale platen. Bij het veranderen van de temperaturen zullen de haaien op zoek gaan naar koude temperaturen, en dit is overigens ook de enige haaiensoort die dit doet en die ook in zulke extreem koude temperaturen kan leven.
De Groenlandse haai leeft, zoals de naam al suggereert, bij Groenland, maar je kunt hem ook op andere plekken vinden. Noorwegen, IJsland, de Noord Atlantische oceaan en Canada zijn vanwege hun koude temperaturen gebieden waar dit soort haaien graag vertoeven.
Voedsel
Er valt heel weinig te zeggen over de voorkeur van de Groenlandse haai voor een specifieke maaltijd, want die heeft hij simpelweg niet. We kennen allemaal de beruchte Gier met zijn zeer onsmakelijke uiterlijk. Deze vogel eet alles wat hij kan vinden en houdt vooral van een makkelijk verkregen maaltijd.
Wat heeft een Gier nu met de Groenlandse haai te maken? Wel, meer dan je denkt. Om te beginnen, ze zijn beiden aaseters, het maakt niet uit wat ze eten, als het maar vlees op de botten heeft. Ten tweede, als het even niet hoeft doen ze geen van beiden erg veel moeite om aan een maaltijd te komen en ten derde, ze hebben ook geen specifieke voorkeur voor wat ze eten. Er bestaat trouwens nog een andere haai met precies zo'n zelfde mentaliteit, de tijgerhaai.
Nu moet je niet denken dat de Groenlandse haai altijd maar op de bodem van de zee blijft liggen wachten totdat er een rendier vrolijk zijn kant op komt huppelen en, tot grote vreugde van de hongerige haai, spontaan aan de rand van het water dood neervalt, want dat is absoluut niet waar. Het is natuurlijk altijd wel erg fijn als het beestje onverwachts door het ijs heen zakt, dat scheelt weer een hoop werk. Af en toe verzamelt de Groenlandse haai met, lijkt het wel, veel pijn en moeite al zijn weinige energie en gaat met zijn vlotte 0,3 meter per seconde op zoek naar voedsel. Nee, Max Verstappen is hij niet en zijn zwemtempo heeft meer weg van slaapwandelen, of, in dit geval, slaapzwemmen. Overigens, in het Engels heet deze haai een 'sleeper shark'. Go figure.
Familie van de tijgerhaai?
Er zijn Groenlandse haaien aangetroffen met naast hun gewone dieet van vis, ook eland, een witte dolfijn, een hond, bruinvissen, paarden, zeehonden, andere haaisoorten, ijsberen en rendieren in hun maag hadden. Er werd zelfs een heel rendier, met kop, staart, benen en gewei geheel in tact in de maag van een Groenlandse haai gevonden! Voor meer informatie over de tijgerhaai, klik hier
© Kitreel | Adobe Stock
Relatie tot de mens
Zoals gezegd en aan de hand van onderzoeken die door de Greenland Shark Research zijn gemaakt, GEERG, zijn er voor zover bekend nog geen aanvallen door de Groenlandse haai op mensen geweest. De haai toonde echter tijdens verscheidene ontmoetingen met hun team naast een gezonde dosis nieuwsgierigheid, ook gedrag dat als potentieel gevaarlijk voor de mens kan worden gezien.
Simpel gezegd, dit is misschien wel een trage haai, maar hij is ook een vleesetende haai met de daarbij horende en duidelijk kenmerkende jachtinstincten. Het is daarom raadzaam om, voor het geval je van plan bent om een frisse Nieuwjaarsduik in de ijskoude zee te maken, (wat niet erg aannemelijk is), je beter op je hoede kunt zijn. Mocht je alsnog overwegen om te gaan zwemmen, maak je dan alsnog niet druk, grote kans dat je toch dood gaat aan onderkoeling voordat de haai je te pakken krijgt. Wel geruststellend eigenlijk, of niet. Mwah.
Welles of nietes?
Het verhaal gaat dat er in 1859, bij Pond Inlet, Canada een menselijk been in de maag van een Groenlandse haai werd gevonden, maar niemand weet of dit verhaal 100% waar is. Wat denken jullie?
Dan dit nog:
De Groenlandse haai wordt helaas gevangen voor zijn leverolie. Ook gebruiken de Eskimo's de ondertanden van de haai als schaar en wordt er van hun huid leer gemaakt voor laarzen. Wat overblijft, hun vlees, wordt in het Noordelijk halfrond gebruikt als consumptie voor sleehonden en wordt er ook kæstur hákarl van gemaakt voor de menselijke consumptie. Overigens, het vlees wordt ook eerst gefomenteerd voordat het aan de sleehonden wordt gegeven en dit moet ook wel, want de honden kunnen er zwaar suf van worden waardoor ze zwaar dronken lijken.
Natuurlijke vijanden
Er is voor zover bekend maar een natuurlijke vijand van de Groenlandse haai, en dat is de potvis, maar mogelijk vormen orka's ook een reëel gevaar.
