De potvis, Physeter macrocephalus, is de meest herkenbare walvis onder alle walvissoorten. Hij is tevens ook de grootste van alle tandwalvissen. Helaas heeft deze walvis veel te lijden gehad door de mens. Er is vanaf het einde van de achttiende eeuw tot ver in de twintigste eeuw decennialang doelmatig op hem gejaagd door walvisjagers. De reden hiervan is de kostbare spermiceti die alleen deze walvis produceert. Dit is een soort was waar men allerlei dingen van kon fabriceren, zoals kaarsen, kostbare zeep, cosmetica, olielampen en smeermiddel. Om aan de vraag naar deze was te kunnen voldoen werden er gedurende de Industriële Revolutie per jaar gemiddeld zo'n 5000 potvissen per jaar geslacht.

​Dit aantal bereikte een piek na de tweede wereld oorlog. Vanaf 1958 werd de vraag naar potvissen zo groot dat er jaarlijks 20.000 van hen werden opgejaagd en afgeslacht om aan de productie van vitaminen preparaten, margarine, hondenvoer, veevoer, remvloeistof en leer te kunnen voldoen. Hun aantallen namen zo dramatisch af dat in 1983 de International Whaling Commission aan de bel trok. Gelukkig wisten hun aantallen zich weer te herstellen. De huidige populatie potvissen wordt momenteel geschat op 360.000 stuks, maar schrijnend is het om te weten dat de populatie van voor de grote jachtpartijen meer dan 1 miljoen bedroeg. Men is ondertussen niet zeker in hoeverre hun aantallen zich weer herstellen omdat het heel moeilijk is om dit vast te stellen.

​De Engelse auteur Herman Neville schreef ooit een boek over een potvis, velen van jullie zullen het kennen onder de titel Moby Dick. Hierin wordt de potvis afgeschilderd als een moorddadige walvis die boten aanvalt en zeemannen doodt door ze heel door te slikken. Dit is pertinente onzin, want potvissen zijn vreedzame walvissen. Het is daarom verstandig om Herman Neville's boek over Moby Dick met een flinke korrel zout te nemen! 

Potvis | © Ellen Cuylaerts | Coral Reef Image Bank

Uitleg naam

Grappig genoeg dacht men vroeger dat de spermaceti in de kop van de potvis 'sperma' was, vandaar ook zijn Engelse benaming; Sperm Whale. Een andere benaming van de potvis is Cachalot, wat vermoedelijk uit de Portugees taal komt en 'groot hoofd' betekent. De potvis werd ook zeer nauwkeurig door Carolus Linnaeus, een Zweedse botanist, arts en zoöloog en uitgeroepen tot vader der taxonomie, in zijn in 1798 uitgebrachte boek Systema Naturae beschreven. Een taxanoom houdt zich bezig met het benoemen, beschrijven en classificeren van organismen waaronder planten, dieren en micro-organismen.

Bouw

Het hoofd van de potvis is bijna vierkant en zo'n 6 meter lang, 3 meter hoog en 2,1 in doorsnee.  De reden waarom zijn kop zo'n bijzondere vorm heeft wordt veroorzaakt door een spermaceti-orgaan dat zich voor in zijn kop bevindt. Het spermceti-orgaan scheidt een soort was-achtige substantie uit, het walschot geheten, dat van vloeibaar naar hard gaat als de potvis naar het diepe duikt. Een potvis kan zo'n 3 ton aan spermaceti in zijn kop hebben, wat natuurlijk ongelooflijk veel is, maar duidelijk niet genoeg daar er in de 19e eeuw jaarlijks 5000 potvissen voor werden afgeslacht. De hersenen van een potvis zijn net zo indrukwekkend als zijn lengte en ze zijn de grootste hersenen van het gehele dierenrijk met een massief gewicht van 7,8 kilogram. 

Spuitgat

Links en redelijk vooraan op zijn hoofd vindt je het S-vormige spuitgat van de potvis waarmee de potvis een harde, luidruchtige straal van 2 meter hoog de lucht in blaast. Ze spuiten gemiddeld 3-5 keer per minuut in ruste, maar als ze gedoken hebben loopt dit op tot 6-7 keer per minuut. Een potvis kan zijn adem een uur lang ophouden.

Geluid

Geleerden hebben ontdekt dat potvissen klik-, zoem- en piepgeluiden produceren, anders dan bij andere soorten walvissen die kunnen zingen. Geleerden hebben ontdekt dat het produceren van deze geluiden het einde van een vrolijk leven voorspelt voor hun prooi. Potvissen gebruiken echolocatie om in contact met elkaar te blijven en om hun prooi te vinden als ze naar dieper water duiken waar het doorgaans pikzwart is. Moeders gebruiken echolocatie om hun jong te kunnen vinden.

{music}images/Zeedieren/Potvis{/music}

Lengte

De potvis kan enorm groot worden, waarbij de mannelijke walvissen een maximum lengte van 20,5 meter kunnen behalen en 57.000 kilo kunnen wegen. Vergelijk dat maar met een van de grootste olifanten die er zijn en die tevens het allergrootste landdier is ter wereld, de Savannah olifant, die gemiddeld 6300 kilogram weegt.

Tanden

De kaak van de potvis is lang en smal, gemiddeld 5 meter lang, en telt 50-60 tanden in de onderkaak die, zodra de potvis zijn mond sluit, in holtes passen in de bovenkaak. Middels onderzoek aan de tanden van de potvis kan men ongeveer bepalen hoe oud deze was. De tanden lijken niet echt nodig te zijn om prooi te vangen en men denkt dat ze aan de andere kant wel gebruikt worden om met elkaar te vechten als de paringstijd aanbreekt. Deze conclusie wordt door geleerden getrokken omdat mannelijke potvissen vaak fikse littekens aan hun lijf hebben. De tanden zijn kegelvormig en wegen ongeveer 1 kilo per stuk.

Lichaam

De borst vinnen van de potvis zijn 1,5 meter lang en 0,9 centimeter in doorsnee. Potvissen hebben geen rugvin, ze hebben echter wel een kleine bult halverwege hun rug. Hun hart is enorm, heeft vier kamers en weegt 126 kilo. Verder heeft hij maar liefst vier magen. De eerste heeft geen maagsappen en vrij dikke wanden om het eten mee te verpulveren en ook voor bescherming tegen de klauwen en zuignappen van pijlinktvissen.

​De tweede maag is groter. Hier wordt het eten van de potvis verteerd. Hier vindt je veel niet verpulverde bek van de inktvis. Deze zijn van harde hoorn gemaakt en daarom moeilijk verteerbaar. De tweede maag van de potvis is er vaak mee bezaaid waarbij er zelfs ooit 18.000 van teruggevonden werden in een ontlede potvis. Een potvis kan deze er ook uitbraken, maar duidelijk mag zijn dat dit niet altijd de gewenste resultaat oplevert.

​De darmen van de potvis zijn de grootste van alle dieren en meten maar liefst 300 meter in lengte. De snelheid waarmee de potvis zich voortbeweegt in het water varieert van 4,8-14,4 km per uur, maar als het op de vlucht slaat kan hij zich behoorlijk snel uit de voeten maken met een gemeten snelheid van 34-43 km. per uur.  Potvissen hebben een donkergrijs tot zwart of lichtgrijze huid. Tot slot, potvissen kunnen een de leeftijd van 70 jaar bereiken.

Potvis | © Amanda Cotton | Coral Reef Image Bank

Leefgebied

Potvissen leven voornamelijk aan de oppervlakte van het water, maar duiken naar dieptes van maximaal 2 kilometer op zoek naar voedsel. Doorgaans duiken ze voornamelijk op dieptes van 300-800 meter. Dit zijn met recht Cosmopolitan walvissen, je vindt ze namelijk overal. Ze kunnen in koude en tropische wateren leven.

​Potvissen houden van diep water. Je zult ze dan ook nooit aan de kust zien, behalve dan als er sprake is van een nauwe continentale plaat. De kansen dat je een potvis tegenkomt in de Noordzee zijn erg klein daar de Noordzee te ondiep is voor potvissen. Aan de kaart hierboven kun je zien waar je ze wél kunt vinden.

​Dit zijn groepsdieren die vaak in groepen van 16-20 walvissen rondtrekken. De vrouwelijk potvissen en hun jong verblijven voornamelijk in tropische of subtropische wateren terwijl de mannen soms verder weg trekken. De mannelijke potvissen zwemmen soms alleen, maar willen ook vaak optrekken met de vrouwen. Hierbij wisselen ze regelmatig van groep.

Voeding

Potvissen moeten duiken om voedsel te zoeken. Vaak gaan ze niet verder dan 300-800 meter, maar soms duiken ze dieper, tot 1000 meter. Om zo diep te duiken moet de potvis zijn adem zo'n 90 minuten lang ophouden, want zo'n retourtje duurt alles bij elkaar een uur.

​Potvissen eten kolossale inktvissen, reuze pijlinktvissen, octopus, roggen en vis. Toch eten ze bij voorkeur pijlinktvissen. Een volwassen potvis kan een ton aan voedsel verorberen per dag, een derde van zijn eigen lichaamsgewicht. Potvissen lopen vaak flinke littekens op tijdens de jacht op reuze pijlinktvissen. De pijlinktvis zal zich vast zuigen aan de kop van de potvis om te voorkomen dat hij opgegeten wordt.

De potvis in het kort:

• lengte: 16-20 meter
• gewicht: 41.000 kilo
• gewicht hart: 126 kilo
• lengte darmen: 300 meter
• Tanden: 50-60 stuks

Foto: Potvis | © Amanda Cotton | Coral Reef Image Bank

 

​In 1998 aan de Indonesische kust werden 3 potvissen gespot die met zijn drieën een reuzenbekhaai aanvielen en opaten. Ondanks dat ze een gebit hebben, gebruiken de potvissen deze nooit, prooi wordt in zijn geheel doorgeslikt.

Aan de hand van data dat vergaard werd door tracking devices heeft men kunnen vaststellen dat potvissen, als ze erg diep gedoken hebben, ook ondersteboven willen zwemmen tijdens de jacht. Men denkt dat de potvissen middels deze methode de silhouet van pijlinktvissen beter kunnen zien.

Voortplanting

Potvissen kennen geen vaste seizoenen als het op de voortplanting aankomt, het kan het hele jaar door gebeuren. Een vrouwtje wordt seksueel actief als het 9-10 jaar oud is. Bij de mannetjes ligt de leeftijd aanzienlijk hoger, zij worden pas seksueel actief als ze 18-19 jaar oud zijn. De zwangerschap duurt lang, 16 maanden, en dan wordt er meestal maar één kalfje geboren. Tweelingen zijn een zeldzaamheid bij de potvis.

​Bevallingen lijkt vaak een familie aangelegenheid te zijn waarbij de andere walvissen de aanstaande moeder assisteren tijdens de bevalling. De bevalling vindt plaats vlak aan het wateroppervlak en het jong wordt met de staart eerst geboren. De pasgeborene moet heel snel naar boven zwemmen om adem te halen en doet dit meestal binnen 10 seconden na zijn geboorte. Hiermee wordt hij gelukkig door zijn moeder geholpen.

​De gemiddelde lengte van een pasgeborene is 4 meter en ze wegen doorgaans 1.000 kilo. Het zal daarna twee jaar lang door de moeder worden gevoed om dan eindelijk op 2 jarige leeftijd over te gaan op vaste voeding, maar voor die tijd drinkt hij 20 kilo melk per dag. De moeder zal pas 3-4 jaar later weer een jong ter wereld brengen en zal gedurende haar leven 7-9 keer bevallen.

​Relatie tot de mens

Gelukkig wordt de potvis beschermd, maar desondanks zijn wij helaas nog wel verantwoordelijk voor de afval in hun maag. Volgens een artikel van Waheeja Malik in de National Geographic, zijn sinds januari 2016 30 potvissen aan de kusten van Duitsland, Nederland, Groot Brittannië, Frankrijk en Denemarken gestrand. Wat ze na een autopsie op de walvissen in de maag van vier potvissen terugvonden was ronduit verontrustend.

Potvis | © Amanda Cotton | Coral Reef Image Bank

Auto-onderdelen, een plastic emmer, een 13 meter lang visnet waar pijlinktvis mee wordt gevangen en erg veel plastic afval. Behoorlijk schokkend, maar  misschien niet helemaal verrassend. Er zijn over de

afgelopen jaren niet voor niets stichtingen opgezet om de wereldzeeën en stranden op te ruimen. Een tweetal Nederlandse stichtingen zijn Duik de Noordzee Schoon en Boskalis Beach Clean Up Tours.

Nederland Schoon doet er op hun beurt ook alles aan om de mensen bewust te maken van hoe slecht zwerfafval is voor het milieu. Ze moedigen mensen dan ook aan om de Nederlandse stranden schoon te houden. Er zijn inmiddels al 24 MyBeach locaties te vinden in 14 gemeenten langs de Noordzeekust.

​Toch Denkt Ursula Siebert, hoofd van de Intstitute for Terrestrial and Aqquatic Wildlife Research aan de Universiteit van Dierengeneeskunde in Hannover dat de zwerfafval niet zozeer de reden was van de gestrande potvissen. Ursula denkt dat de walvissen gestorven zijn toen ze tijdens de jacht per ongeluk terecht kwamen in de Noordzee. De Noordzee is helaas niet diep genoeg voor potvissen en toen ze hierin terecht kwamen konden de walvissen het gewicht van hun eigen lichamen niet meer dragen waardoor hun organen het begaven. De gestrande potvissen waren allemaal van het mannelijke geslacht met een gevarieerde leeftijd van tussen de 10-15 jaar. Ze stierven helaas allen uiteindelijk aan hartfalen.