Haaien anatomie

Inhoud:

Requiemhaai
Korte beschrijving van de haai
Huid
Kieuwen
Maag
Geslachtsorganen
Ogen
Ampullen van Lorenzini
Skelet
Schutkleuren
Tanden

Klik op het onderwerp om naar het betreffende hoofdstuk te gaan

Er zijn vandaag de dag 'gelukkig' nog steeds meer dan 450 haaiensoorten in de wereld te vinden. Als je de tijd neemt om je te verdiepen in dit bijzondere dier, dan zul je zien hoe bijzonder ze eigenlijk zijn. Net als met alle schakels in de voedselketen het geval is, heeft de haai ook een belangrijke taak. Ze houden de oceanen schoon door deze te ontdoen van oude en zieke vissen en dieren.

Soms vallen ze helaas ook mensen aan, maar dit berust vaak op een vergissing aan de kant van de haai. Wij zijn niet hun voornaamste voedselbron, maar als ze ons toevallig aantreffen in het water kunnen ze uit nieuwsgierigheid in ons bijten. Vergeet hierbij vooral niet dat een haai geen handen heeft en dat zijn voornaamste tastzintuig zijn mond is. Haaien zullen altijd agressief reageren als ze bloed ruiken. Als het dan net toevallig jouw bloed is en er is een haai in de buurt, dan heb je een ernstig probleem.

Requiemhaai

Requiemhaaien behoren tot de familie van de Carcharhinidae. In totaal bestaat de Carcharhinidae familie uit 12 geslachten en 52 soorten. Deze haaienfamilie leeft voornamelijk in tropische en sub-tropische wateren, maar je komt ze ook tegen in brakwater en zelfs in zoetwater.

Een requiemhaai heeft bepaalde kenmerken:

ronde ogen
borstvinnen liggen direct achter de kieuwen
ze hebben 5 kieuwen
ze zijn levendbarend
migreren veel
bouw is gestroomlijnd
vleeseters

Haaiensoorten die binnen de familie van de requiemhaai vallen zijn de witte haai, de tijgerhaai, de stierhaai, de zwartpunthaai, de zwartpuntrifhaai, de grijzerifhaai, de witpunthaai, de Caribische rifhaai en de zilverpunthaai.
Requiemhaaien zijn over het algemeen gevaarlijk voor de mens en worden verantwoordelijk gehouden voor de meeste aanvallen op mensen.

Korte beschrijving van de haai

Elke haai is bij voorbaat gebouwd om efficiënt te kunnen zwemmen. Hun lichaam is dusdanig ontwikkeld dat ze zich probleemloos door het water kunnen verplaatsen en mits nodig, snelle spurten kunnen maken middels hun vinnen en staart, die tevens ook dienst doet als stuur. De kieuwen van een haai dienen om zuurstofrijk water tot zich te nemen. De neus van de haai is heel gevoelig en wordt gebruikt als sensor terwijl de ogen van de haai, het zicht verschilt per haai, worden gebruikt om een mogelijke prooi en hun natuurlijke vijanden te kunnen waarnemen.

Haaien anatomie

© Chris Hu / Wikipedia

Haaienhuid

Een haai heeft geen schubben zoals een vis. Als je goed kijkt naar het plaatje hieronder kun je zien dat hun huid meer weg heeft van kleine tandjes die geschakeld zijn net als een schild, een andere woord hiervoor is huidschubben of in het Engels 'dermal scales' . De huid van de haai is zodanig ontwikkeld dat deze ervoor zorgt dat het water langs de haai naar achteren wordt geleid waardoor de haai minder weerstand ervaart en sneller kan zwemmen.

Haaienhuid - Haaienanatomie

Haaienkieuwen

De kieuwen van een haai zijn net zo belangrijk als de longen van een mens. De meeste haaien hebben in totaal vijf kieuwen aan beide zijden van hun lichaam, achter hun mond en boven de borstvinnen. Het water stroomt via de mond naar binnen, en verlaat het weer via de kieuwen. Kieuwplaatjes filteren zuurstof uit het water en wordt dan door het lichaam opgenomen. De meeste haaien moeten blijven zwemmen om zichzelf van zuurstof te kunnen voorzien, maar er zijn ook haaien die dit niet hoeven.

Er zijn twee manieren waarop een haai zichzelf van voldoende zuurstofrijk water kan voorzien. De ene is de buccale ademhaling. Hierbij trekken de wangspieren van de haai het water naar binnen en filtert de haai het weer weg via de kieuwen. De blauwgrijze blinde haai en de witpuntrifhaai zijn hier een mooie voorbeeld van. Deze haaien kunnen voor langere tijd stil blijven liggen zonder te stikken.

Kieuwen - Haaien anatomie

© chris73 wiki - kieuwen van een tonijn

De andere manier van zuurstofverwerking via de kieuwen is de ram ademhaling. Dit vorm van ademhaling is bij de meesten van ons bekend. De haai moet voortdurend in beweging blijven om het water via de mond naar binnen te trekken. De haai ramt dan letterlijk het water over de kieuwen heen, filtert zuurstof uit het water en leidt de rest van het water weer via de kieuwen naar buiten. Soorten haaien die ram ademhaling toepassen zijn de bij meesten van ons bekende witte haai, de blauwe haai, de tijgerhaai en de witpunthaai.

Haaienmaag

De keel van een haai is relatief kort en is gevuld met vingervormige uitsteeksels die moeten voorkomen dat het eten van de haai niet meer weg kan. De maag van een haai bedraagt ongeveer 20% van zijn lichaamslengte en bevindt zich net achter de kieuwen. Bij de witte haai kan de maag maximaal 10% van de haai’s eigen gewicht bevatten. De binnenkant van de 'J' vormige maag is geplooid, rugae, waardoor de maag groter kan worden om meer voedsel te huisvesten.

De binnenkant van de maag is bedekt met een laagje cellen, dat noodzakelijke stoffen voor de vertering van het voedsel afscheiden. Sommigen van die cellen produceren zoutzuur wat nodig is om botten mee op te lossen. Daarnaast worden er vanuit de alvleesklier proteïnen splijtende enzymen naar de maag toe geleid om de in de maag aanwezige proteïnen af te breken.

De maagwand is opgebouwd uit spieren die middels ritmische bewegingen het voedsel in de maag veranderen in een soort pap. Afvalstoffen worden vervolgens via een kringspier, de maagportier, vrijgegeven naar de darmen. Onverteerde grotere voedselresten kunnen niet door de relatief kleine maagportier heen en worden er weer uitgegooid door de haai. Haaien kunnen om nog meer redenen hun maaginhoud eruit gooien, bijvoorbeeld als ze bang zijn of als ze iets eten wat ze niet lekker vinden.

Geslachtsorganen

Mannetjeshaaien hebben geen penis, ze hebben twee 'klaspers' die doorgaans platgedrukt tegen het lichaam worden gehouden. Tijdens de copulatie klappen deze organen uit om zodoende de vrouwelijke geslachtsorgaan van de vrouwtjeshaai te kunnen penetreren. Hierbij wordt maar een clasper gebruikt.

De vrouwelijke geslachtsorgaan van een haai heet een cloaca. Deze orgaan wordt tevens gebruikt voor uitwerpselen en uiteraard voor bevallingen. Om te zorgen dat het geslachtsverkeer slaagt moet de mannetjeshaai zich vastbijten in de vrouwtjeshaai. Dit lijkt heel gemeen, maar het huid van de vrouwtjeshaai is hier doorgaans op berekend. De mannetjeshaai bijt zich vast aan vinnen van het vrouwtje, maar bijtwonden aan de zijkanten van vrouwtjeshaaien zijn ook niet ongewoon.

Zwangerschap en voorplanting bij de vrouwtjeshaai geschiedt op drie verschillende manieren:

eierbarend (oviparity)
eierlevendbarend (ovoviriparity)
levendbarend (viviparity)

Bij eierbarend worden er, na de bevruchting, eieren in leerachtige zakjes gelegd waarna de embryo zich verder ontwikkelt. Deze zakjes worden meestal vastgemaakt aan koraal en zeewier of ze worden in de zeebodem vastgemaakt. Een zwangere vrouwtjeshaai zal doorgaans veel aandacht en tijd besteden aan het leggen van haar eieren om zich ervan te verzekeren dat ze stevig gehecht zijn. De embry zal zich gedurende de incubatietijd voeden met het eigeel in de ei. De broedtijd kan tot tien maanden duren.

Bij eierlevendbarend wordt bedoeld dat de vrouwtjeshaai de bevruchte eieren bij zich draagt tot vlak voordat ze geboren worden. De babyhaaien komen in de baarmoeder uit de eierenschelp en vervolgens levend worden gebaard. Ze houden zich in leven door belangrijke voedingsstoffen uit het eigeel te halen, maar kannibalisme in de baarmoeder is ook niet ongewoon.

Bij levendbarende haaien worden de embry's middels een placenta in de baarmoeder in leven gehouden, net als bij een mens. Het krijgt dus de nodige voedingsstoffen en zuurstof toegediend gedurende de zwangerschap van de moeder. Levendbarende haaiensoorten zijn de blauwe haai, de stierhaai en de hamerhaai. De babyhaaien zijn doorgaans volledig op zichzelf aangewezen na hun geboorte.

Ogen

Een haaienoog is perfect ontwikkeld voor de jacht. Hun ogen hebben veel weg van dat van een mens. De haaienoog heeft een oogvlies, een netvlies, een pupil en een lens. Anders dan wij heeft de haai echter geen ooglid. Dankzij een speciaal weefsel, tapetum lucidium , dat zich aan de binnenkant van hun netvlies bevindt, kunnen haaien heel goed zien onder water. Dit weefsel zorgt voor dat het water tot tweemaal toe wordt gereflecteerd op het netvlies waardoor het zicht van een haai uitstekend is aangepast aan het leven onder water.

Haaienoog - Haaien anatomie

Je kunt de oogreflexie heel goed zien wanneer er foto's worden genomen van een haai in het donker. Dit zie je overigens ook bij katten. De haaienoog kan ook veranderen van positie door het naar voren en naar achteren te verplaatsen zodat de haai beter kan focussen. Verder hebben haaien een dik beschermende oogvlies dat hun ogen beschermt tijdens de jacht.

Haaien zijn kleurenblind en kunnen gemiddeld 15 meter ver zien onder water.

Ampullen van Lorenzini

In de hoofd van alle haaien- en roggensoorten kom je een ingewikkeld gangenstelsel tegen met de naam; Ampullen van Lorenzini. Middels deze ampullen wordt het voor de haai en rog mogelijk gemaakt om signalen op te vangen van een mogelijke prooi. Vooral aan de neus van de haai kun je de uiteinden van dit gangenstelsel zien, zie foto hieronder. De gangenstelsels zijn onderhuids met elkaar verbonden.

Middels de ampullen kunnen elektrische velden en temperatuurverschillen worden waargenomen door een haai. Deze elektrische velden worden gemaakt door de spierbewegingen van bijvoorbeeld een vis en kunnen door de haai op grote afstand worden waargenomen. Ook vissen die verstopt zitten onder het zand kunnen worden opgespeurd dankzij de ampullen. Verder zijn de ampullen van Lorenzini uitermate belangrijk voor haaien en roggen daar ze ook gebruikt worden voor de oriëntatie.

Schermafbeelding - Haaien anatomie

De ampullen zijn zoals hierboven is gezegd, dus een ingewikkeld gangensysteem die zich in de kop van haaien en roggen bevinden. Ze zijn gevuld met een geleiachtige stof en eindigen in speciale zakvormige clusters van elektrische receptoren (ontvangers). Zodra een haai of rog een beweging 'voelt' in het water worden deze bewegingen middels pulsen door het gangenstelsel geleid middels de geleiachtige stof. Daar worden ze dan opgevangen door de achtste hersenzenuw en dan vervolgens naar de hersenen toegeleid.

Skelet

Het geraamte van een haai is opgebouwd uit kraakbeen, een soort bot. Kraakbeen is bewegelijk en licht waardoor de haai zich gemakkelijk kan voortbewegen door het water en niet snel zal zinken, botten zijn namelijk veel zwaarder en onbuigzaam. De kraakbeen zorgt er tevens voor dat de haai wendbaar is wat handig is tijdens het zwemmen. Haaien gebruiken namelijk hun hele lichaam om zich te verplaatsen. Dit doen ze door hun lichaam heen en weer te bewegen.

Haaienskelet - Schermafbeelding Haaien anatomie

Skelet van een witte haai

Schutkleuren

Haaien hebben, net als alle andere vissen en wilde dieren, schutkleuren. Deze helpen hem tijdens de jacht, maar zullen hem ook beschermen tegen zijn natuurlijk vijanden. De kleuren van een haai variëren sterk naar gelang de type haai en waar hij leeft. De witte haai heeft bijvoorbeeld, afhankelijk een donker- tot lichtgrijze bovenkant en een witte buik. Zo kan de haai zich prima onzichtbaar maken als hij langs de bodem van de zee zwemt wat ideaal is tijdens de jacht, maar is deze tevens moeilijk te zien als je vanaf de zeebodem naar boven kijkt.

Walvishaai camouflage

Tanden

Haaien hebben letterlijk een mond vol met tanden die ze gedurende hun hele leven doorlopende zullen verwisselen. De tanden zijn per type haai zodanig ontwikkeld dat ze geschikt zijn voor het type specifieke prooi dat de haai op het menu heeft staan. Vleesetende haaien hebben bijvoorbeeld een driehoekige, gekartelde tand dat geschikt is om door vlees heen te snijden terwijl een vis en schaaldier etende haai puntige tanden heeft die weer uitermate geschikt zijn om glibberige vis mee te vangen.

Een opvallende verschijnsel is dat een haaienkaak helemaal naar voren schuift tijdens de jacht. De haaienkaak is namelijk niet bevestigd aan de schedel, iets wat bij anderen dierensoorten wel het geval is. Hierdoor heeft de haai de mogelijkheid om zijn kop, kaken en tanden zodanig te bewegen dat hij met gemak zijn prooi kan vastgrijpen. Wat zit de natuur toch weer mooi in elkaar!

Soms kan het gebeuren dat een haai een tand verliest tijdens de jacht, maar dat is niet erg, want de haai heeft een heleboel rijen met reserve tanden in zijn mond. Telkens als de haai dus een tand verliest schuift er gewoon weer een andere tand naar voren. Je kunt het je haast niet voorstellen, maar haaien kunnen wel 5 rijen met reserve tanden in hun mond hebben. De stierhaai spant echter de kroon met 50 rijen reserve tanden.

Tijgerhaai tand

De tijgerhaai heeft gekartelde tanden die uitermate geschikt zijn om door vlees heen te zagen. Tijgerhaaien eten veel verschillende soorten voedsel, maar vlees staat nog altijd bovenaan zijn menu.

Zandtijgerhaai tand

De zandtijgerhaai eet voornamelijk vis, rog en schaaldieren. Zijn tanden zijn daarom lang en puntig van structuur. De haai kan met gemak glibberige vissen vangen en de harde buitenkant van een schaaldier doorbijten.

Haaien hebben zulke goede tanden dat ze geen tandarts nodig hebben. Ze krijgen geen gaatjes en hebben net als wij gewoon fluoride in hun gebit. De tanden zijn verder net als bij mensen, hard en zodanig ontwikkeld dat ze resistent zijn tegen zuur. Echter, anders dan bij mensen zitten de tanden niet vast in het tandvlees. Verder is het leuk om te weten dat wanneer een haai overlijdt, zijn lichaam wel vergaat, maar niet zijn tanden! Haaien verliezen gemiddeld één tand per week en een verbijsterende 30.000 gedurende hun hele levenscyclus.

Vind je het leuk om je te verdiepen in de verschillende soorten haaientanden? Gelukkig is er een app beschikbaar vol met informatie over de verschillende soorten haaientanden. De app heet Shark Teeth App en is te downloaden in de app store. Voor meer informatie over deze app kun je hier terecht.