De witte haai, Carcharodon carcharias, is de meest bekende haaiensoort die er bestaat. Daar hebben we voornamelijk 'Jaws', het boek van Peter Benchley, aan te danken. Een boek dat losjes gebaseerd werd op de New Jersey haaienaanvallen van 1916 en door Steven Spielberg tot één van de grootste kaskrakers aller tijden werd verfilmd. Helaas, zoals vaker blijkt, met desastreuze gevolgen voor de witte haai zelf. De film zette de witte haai neer als een moorddadig monster die zijn dagen slijt met het stilletjes besluipen van mensen om hen vervolgens vanuit de diepte met gruwelijke precisie aan te vallen. Iedereen die de film ooit gezien heeft zal zich de openingsscène herinneren waarin het meisje tijdens het zwemmen in zee op gruwelijke wijze door de haai wordt verslonden.
De scene, gebaseerd op een hoop onweerlegbare feiten, was zo goed als zeker een doodsvonnis voor menig witte haai. De jacht werd kort daarna op hen geopend door mensen die het als hun missie zagen om de wereld te bevrijden van dit 'gevaarlijke monster', of door hen die domweg deze dieren afslachtten voor de lol. Wereldwijd vonden honderden witte haaien de dood. Zelfs tot het punt dat hun aantallen zo sterk waren afgenomen dat de witte haai dreigde uit te sterven en er ingegrepen moest worden om hen te beschermen.
Witte haai zwemmend in een school vissen © Nautilus Creative / Adobe Stock
De beruchte Australiër, Vic Hislop, jaagt al sinds de jaren '70 met verve op de witte haai. Door hem werden veel zeldzame, grote en oude haaien naar de haaienhemel geholpen. Gelukkig, worden ze nu in Australië, de Verenigde Staten, Zuid-Afrika, Malta, Israël en Namibië beschermd. Toch blijft de haai vanwege zijn kaken, tanden en vinnen zeer waardevol en commercieel aantrekkelijk voor criminelen.
Er is zóveel te vertellen over de witte haai, dat één pagina eigenlijk niet genoeg is. Deze indrukwekkende roofvis duikt op in de wetenschap, de media, mythes én misverstanden. Van hun jachttechnieken tot hun zintuigen, van ontmoetingen met mensen tot hun rol in het ecosysteem – de lijst is eindeloos. Waarschijnlijk heb je aan één dag niet genoeg om alles te lezen wat er over de witte haai te weten valt. En eerlijk gezegd... zelfs deze pagina krabt nog maar aan het oppervlak. De witte haai is en blijft één van de meest fascinerende haaiensoorten op aarde.
Bedreiging door de mens
Ondanks de beschermde status wordt er nog steeds gretig op de witte haai gejaagd. Er valt jammer genoeg veel geld te verdienen aan deze prachtige beesten. Criminele bendes beschouwen de witte haai als vogelvrij en jagen overal ter wereld op hen, zelfs in landen waar ze officieel worden beschermd. Vanwege de enorme gebieden waarin ze leven is het onmogelijk om de witte haai volledig te beschermen en dit weten criminele bendes maar al te goed.
Door het toenemende aantal witte haaien, geschat wordt dat er gemiddeld nog 3500 witte haaien zijn, en daarmee de toenemende confrontaties met de mens, staat de discussie rondom de veiligheid van de mens tegenover het bestaansrecht van de witte haai weer bovenaan de agenda. Bijvoorbeeld in Australië laait de discussie op om in te grijpen en hun aantallen door menselijk ingrijpen terug te dringen naar wat de mens 'geoorloofd' acht. De arme haai wint het ook nooit.
Er zijn meerdere oorzaken die tot de dood van de witte haai kunnen leiden. De grote vissersnetten die zijn gespannen langs de kustlijnen van bepaalde landen om haaien tegen te houden, vislijnen en verontreinigt water zijn allemaal schuldig aan de dood van veel haaien.
Documenteren van aanwezige informatie
De witte haai blijft voor veel geleerden een mysterie. Door hun immense afmetingen en onberekenbaar karakter was het nooit makkelijk hen te bestuderen. Toch is kennis van deze magnifieke vis de grootste verdediging. Immers, hoe meer wij over de witte haai weten en leren des te meer wij kunnen doen om hen te beschermen. Overal ter wereld schieten stichtingen en organisaties als paddenstoelen de grond uit om er alles aan te doen om kennis van de witte haai te vergroten.
Een van de meest betrouwbare methodes hiervoor is het bevestigen van een zendertje aan de rugvin van een haai. Dit is een pijnloze methode die het mogelijk maakt om haaien vanaf een afstand te volgen en hun gedrag en dagelijkse leven te bestuderen. Ook het nemen van bloedmonsters en gedetailleerde foto's van haaien zijn methodes om kennis van de witte haai te vergaren.
De laatste jaren is er zelfs een trend ontstaan waarbij duikers met de witte haai mee zwemen in de eigen leefomgeving. Of dit verstandig is moet een ieder voor zich bepalen, maar feit is dat dit soort zwempartijen veel gefilmd worden en anderszins worden gedocumenteerd om het beeld van de witte haai als een groot, agressief monster bij te stellen.
Lichaamsbouw
De witte haai heeft de bouw van een torpedo waardoor dit dier is gebouwd voor snelheden tot wel 50 km per uur. Van alle koudbloedige dieren heeft de witte haai de grootste hersens.18% van de hersencapaciteit wordt gebruikt om geuren waar te nemen waardoor 'the Great Whites' één druppel bloed kunnen ruiken in 10 miljoen druppels water. Andere zintuigen, zoals gehoor, gevoel, zicht, tast en elektromagnetisme zijn sterk ontwikkeld en bij uitstek geschikt voor de jacht op andere dieren. Zie artikel Anatomie van de haai.
Hoewel hij behoort tot één van de grootste haaien, is de witte haai niet de allergrootste haai ter wereld. Dat voorrecht komt de walvishaai toe die gemiddeld 8 meter groot is, hoewel er ook exemplaren bekend zijn van 15 meter. De meldingen over de grootste geregistreerde witte haai lopen uiteen. Eerst leek de grootste gevangen te zijn bij Malta door Alfredo Cutajar met ruim 7 meter. Een andere mogelijke winnaar is een vrouwtjeshaai die gevangen werd in Canada en op de kop af 6 meter in lengte was. Gemiddeld wordt een witte haai tussen de 4 en 5 meter in lengte.
Het gewicht van de witte haai varieert naar gelang de lengte, maar gewichten boven de 1000 kilo zijn gebruikelijk en sommige exemplaren maten 2000 kilo. Ze kunnen gemiddeld 30 jaar oud worden en dat is een stuk minder dan bij veel andere haaiensoorten.
Witte haaien kunnen heel goed zien in het donker en overdag. De ogen kunnen zelfs naar binnen gedraaid worden om ze te beschermen tijdens het eten of bij gevaar. In hun bek hebben witte haaien zeven rijen met in totaal zo ongeveer 300 zeer scherpe tanden. De scherpe snijtanden gepaard met de kracht van de kaken stelt de witte haai in staat om letterlijk door hun prooi heen te zagen, grote hompen vlees van het lichaam af te scheuren en het dan in zijn geheel op te slokken.
Jagen
Jagen doet de witte haai op prooien zoals dolfijnen en zeehonden, maar ze zijn eten ook graag orka's, zee otters, tonijn en dode walvissen. De nog zeer jonge haaien eten alleen vis en roggen. De lenige en snelle zeehonden zijn geen gemakkelijke prooi en om hen te vangen zal de witte haai heel 'gehaaid' te werk moeten gaan. Alle zintuigen en jachtinstincten zal de witte haai moeten aanwenden om een lekkere malse prooi te vangen. Gelukkig zijn deze vaardigheden tot in de puntjes ontwikkeld. Dit garandeert echter niet dat ze hun prooi zullen vangen. Het komt bij de haai letterlijk neer op een spelletje verstoppertje spelen.
De witte haai kan zich uitstekend camoufleren en is van bovenaf gezien zo goed als onzichtbaar voor zeehonden. De bovenkant van het lichaam is donkergrijs en dit loopt verder naar beneden terug naar lichtgrijs. Door deze kleuren is de haai moeilijk te onderscheiden in diep water en deze natuurlijke camouflage stelt de haai in staat om zeehonden te besluipen om hen vervolgens met grote snelheid en zo geruisloos mogelijk aan te vallen. De witte haai kan tijdens de jacht sprongen maken tot wel 3 meter hoog. Gezien zijn gewicht is dit behoorlijk.
De witte haai gebruikt zijn zicht om naar prooien te zoeken. Hij doet dit door langs de zeebodem te zwemmen en naar de oppervlakte van het water te turen. Aan de vorm van de schaduwen leidt de witte haai af of het gaat om een mogelijke prooi. De reden dat veel mensen per ongeluk worden gegrepen is dat de haai geen onderscheid kan maken in de vorm die hij ziet. Mensen, en surfers in het bijzonder, vertonen grote gelijkenis met de vorm van een zwemmende zeehond. Doordat de witte haai geen onderscheid kan maken op basis van vormen tussen de twee zal hij door middel van een 'onderzoekende beet' erachter moeten komen of de vorm die hij ziet een echte prooi is.
Witte haaien volgen via Ocearch
Ocearch is een organisatie die zich bezighoudt met het verzamelen van informatie over het gedrag van haaien. Alle haaien die voor het onderzoek worden gevolgd zijn voorzien van een zendertje.
Het is hierdoor mogelijk om het gedrag van de haaien te observeren, zoals bijvoorbeeld waar ze zich telkens bevinden, hoever ze reizen, waar ze zich gedurende de seizoenen of gedurende een bepaalde tijdsbestek zich bevinden, enz. Het is ook mogelijk voor andere belangstellenden om de haaien te volgen.
Wil jij ook zien waar witte haaien of tijgerhaaien zich nu bevinden? Ga dan naar de website van Ocearch. Klik op deze link om het te zien.
Gedacht wordt dat de witte haai zijn kop boven het water uitsteekt op zoek naar mogelijke prooien of om prooien te onderzoeken. Verder gebruikt een haai zijn sterk ontwikkelde oren en mond om op onderzoek uit te gaan. De enige manier waarop een witte haai erachter komt of iets eetbaar is, is door erin te bijten. Dit verklaart de aanvallen op surfers, kajakkers en zelfs boten. In het geval van mensen kan zelfs een onderzoekende beet fataal zijn.
Door de kracht waarmee de haai zijn prooi van onderen aanvalt worden zowel de haai als de prooi letterlijk de lucht in gelanceerd. Dat de witte haai dit kon of deed wist niemand. Totdat de Zuid-Afrikaanse Chris Fallows, medeoprichter van African Shark Eco-Charters en tevens een grote kenner van de witte haai, ruim twintig jaar geleden een haai tijdens de jacht uit het water zag springen. Voor wie dit zelf wil zien, dit soort gedrag zie je voornamelijk in Zuid-Afrika gebeuren. Het filmen van een witte haai die 'springt' zorgt voor verrassende effecten in slow motion. Het heeft zelfs iets weg van turnen.
Leefgebied
Als je het over wereldreizigers wilt hebben dan is de witte haai een professional op dat gebied. De langst gemeten afstand die een witte haai ooit heeft afgelegd was maar liefst 12,400 kilometer! Maar waar gaan zij naar toe, wanneer gaan zij daar naar toe en hoelang doet een witte haai erover om de wereldzeeën over te steken? Om op al deze vragen een antwoord te krijgen bevestigen onderzoekers zenders aan de rugvin van een haai. Zo winnen zij een heleboel belangrijke informatie in over de witte haai.
Je komt de witte haai echt overal tegen, ook in Europa. Zie ook onze artikel Witte haai in Noord Europa. Het prettigst voelen witte haaien zich in water met een gematigde temperatuur. Heel koud of warm water vinden zij niet prettig. In de kaart hierboven zie je dat in het rood wordt aangegeven waar witte haaien voorkomen. Via websites zoals OCEARCH is het mogelijk om zelf ook witte haaien te volgen.
Leefgebied van de witte haai | © Wereld van de Haai
Witte haaien zwemmen de oceaan over op zo'n 1200 meter diepte, maar er zijn ook waarnemingen waarin zij vlak langs de kust op 300 meter diepte of nog minder gezien zijn. Dit verklaart ook de toevallige ontmoetingen met zwemmers, surfers, snorkelaars, bodysurfers en speervissers. Foto's van surfers bovenop een golf met een witte haai verscholen in de golf zijn gemakkelijk te vinden. Een huiveringwekkend voorbeeld van hoe heftig en onverwachts een witte haai vanuit de diepte aanvalt.
Voortplanting
Witte haaien worden seksueel actief wanneer zij tussen de 8 en 15 jaar oud zijn. Bij de witte haai zijn mannetjes eerder geslachtsrijp dan de vrouwtjes. De wijze waarop de witte haai zich voortplant is vergelijkbaar met de voortplanting van andere haaiensoorten als de blauwe haai, de stierhaai en de tijgerhaai. Het paren vindt doorgaans plaats in warme wateren en gaat er hard aan toe. De mannetjeshaai bijt zich tijdens het paren vast in het vrouwtje om haar te kunnen bevruchten. Door de dikke huid kan de vrouwtjeshaai gelukkig veel hebben, al houdt zij aan het paringsritueel veel wonden aan haar lichaam over. Om deze reden worden bij veel vrouwelijk exemplaren diverse littekens op de vinnen waargenomen.
Witte haai | © Isabel Sommerfeld | Flickr
Net als het paren vindt de bevalling plaats in warme wateren, zoals de wateren rondom het Mexicaanse eiland Isla Guadalupe. Een witte haai is eierlevendbarend (ovoviviparie), zie onze artikel Haaienanatomie. Dit betekent dat eieren in de buik van de vrouwtjeshaai worden bevrucht en uitgebroed. Gedurende een zwangerschap die tussen de 12 en 18 maanden duurt, komen de bevruchte eitjes tot ontwikkeling in de baarmoeder van de witte haai. Bij de bevalling komen per worp circa 2 tot 10 pups net voor de bevalling uit hun ei. Er wordt gedacht dat de pups de andere, onbevruchte eieren opeten om zich tegoed te doen aan de voedzame stoffen. Zo is er een theorie die stelt dat wanneer de pups een tand kwijtraken de tand wordt opgegeten om voldoende calcium binnen te krijgen.
Bij de geboorte zijn de pups ongeveer 1,5 meter lang en wegen ze gemiddeld 35 kilo. Ondanks hun afmeting zijn is de levensvatbaarheid van een pup erg laag. Er zijn veel roofdieren die op kleinere vissen jagen en voor hun bescherming zijn babyhaaien volledig onafhankelijk van hun moeder.
Lees ook:
