Zuidelijke zeeolifant

Zeeolifanten, Mirounga leonine, hebben hun naam te danken aan hun bijzondere neus die doet denken aan de lange slurf van een olifant. Vandaar ook hun naam; zeeolifant. Dit zijn zelfs voor zeehonden begrippen, kolossale dieren. De mannen kunnen een indrukwekkende lengte bereiken van maar liefs 6,5 meter en dan met een bijbehorend gewicht van 3530 kilo!

Het woordje olifant is de Latijnse benaming voor 'enorm gewelf'. Dat past natuurlijk uitstekend bij een olifant, maar bepaald niet minder bij de zeeolifant, want groot is hij, zonder meer! Het verschil tussen deze kolossus en een olifant zit hem in de grootte en zwaarte van een Afrikaanse olifant. De grootste Afrikaanse olifant ooit geregistreerd leefde in Angola. Deze reus was zo immens dat hij een meter hoger was dan zijn soortgenoten. Hij stak letterlijk met kop en schouders boven de de gemiddelde Afrikaanse olifant uit. Deze reus was 3,96 meter hoog en woog 11.000 kilo! De grootste zeeolifant die daarentegen ooit gemeten is was een zuidelijke zeeolifant van 6,8 meter lang en dat ruim 4000 kilo woog. Even voor de duidelijk, dit zijn in principe vreedzame dieren, maar pas op, want ze kunnen uitermate agressief zijn tijdens de paringstijd. Gevechten tussen mannetjes gaan er keihard aan toe en vaak gaat dit gepaard met veel bloed en diepe snijwonden die worden veroorzaakt door hun scherpe tanden.

Bouw

Er zijn twee soorten zeeolifanten; de noordelijke en de zuidelijke zeeolifant. Dit zijn de grootste zeehonden ter wereld. Ze zijn tevens de grootste carnivoor ter wereld. Op het eerste gezicht lijken de beiden soorten erg veel op elkaar, maar er is wel degelijk een verschil waar te nemen tussen de twee soorten. De noordelijke zeeolifant is significant kleiner dan zijn naaste familielid de zuidelijke zeeolifant. De noordelijke mannelijke zeeolifant kan een lichaamslengte bereiken van gemiddeld 4 meter met een daarbij horend lichaamsgewicht van maximaal 2,300 kilo. Daarentegen wordt zijn zuidelijke familielid vele malen langer en zwaarder, met een maximale lichaamslengte van 6,5 meter en een gewicht van 3,700 kilo. Let op: dit is zes keer zwaarder dan de grootste ijsbeer en bijna twee keer zo zwaarder dan de grootste zeehond! Het gaat hier dus om beduidend grote verschillen.

Wij gaan in dit artikel de zuidelijke zeeolifant behandelen, omdat deze specifiek en alleen op Antarctica voorkomt. Andere zeeroofdieren die ook op Antarctica voorkomen worden ook op deze website behandeld. Je kunt deze dieren vinden onder 'Antarctica'.

De zuidelijke zeeolifant is blauw grijs van kleur en kan, zoals je al hebt kunnen lezen, tot enorme proporties groeien. De vrouwtjes worden half zo lang als de mannetjes, met een gemiddelde lengte van 3,5 meter en een daarbij horende gewicht van 900 kilo.

De mannetjes hebben een slurfachtige neus die in omvang kan worden opgezet. De neus heeft twee doelen:

De mannetjes gebruiken het om keiharde brul geluiden mee te maken om andere mannetjes mee af te schrikken
De neus van zowel het vrouwtje en de bul wordt gebuikt om vocht op te nemen gedurende de lange paringstijd

De neus van de zuidelijke zeeolifant ontwikkelt zich pas nadat de zeeolifant geslachtsrijp wordt.

Jaarlijks, tussen april en augustus keren de zeeolifanten weer naar hun oude vertrouwde strand terug om hun oude vacht en het bovenste laag van hun huid te verwisselen. Dit proces duurt gemiddeld 25 - 28 dagen.

Zuidelijke zeeolifanten met ezelspinguïn

Zuidelijke zeeolifanten vechten op het strand

Mooie opname van een vrouwelijke zuidelijke zeeolifant

Zuidelijke zeeolifant bijt de buurvrouw

Zuidelijke zeeolifanten op het strand

Zuidelijke zeeolifanten omringd door koningspinguïns

Foto's afkomstig van © Liam Quinn | Flickr

De zeeolifant heeft geen waarneembare oren, deze zitten inwendig. Hun ogen zijn groot, rond en donker en ze hebben snorharen die uitermate belangrijk zijn voor bij het jagen. Deze snorharen kunnen trillingen waarnemen in het water en nemen de taak van de ogen over wanneer het zicht onder water slecht is. Hun zicht onder water is verder uitstekend. Zeeolifanten kunnen tevens voor langere periodes onder water vertoeven, tot wel 20 minuten. Dit is het langste periode van alle niet walvisachtige diersoorten ter wereld.

Het lichaam van de zeeolifant is massief. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door een dikke vetlaag. De vetlaag beschermt ze tegen de extreem koude elementen waar ze in leven. Zeeolifanten brengen het grootste deel van hun leven in het water door, tot wel 80%. Dankzij de grote hoeveelheid bloed in hun lichaam houden ze voldoende zuurstof vast wat voor hen van levensbelang is tijdens het duiken. Naast dat ze kolossaal gebouwd zijn heeft het mannetje ook nog een schild van verhoornde huid op de borst. Dit is nodig om de mannelijke zeeolifant extra bescherming te bieden tijdens de vaak gewelddadige confrontaties met andere mannetjes tijdens de bronstijd.

Het lichaam van deze imposante dieren is net als een torpedo ontwikkeld. Deze vorm zorgt voor een optimaal gestroomlijnde beweging onder water. Snel zijn ze echter niet wanneer ze zwemmen. Hun gemiddelde snelheid onder water ligt op 5-10 km per uur. Op het land zijn ze niet veel sneller. Daar leent hun lichaam zich ook niet voor. Toch kunnen ze verrassend snelle spurten maken wanneer dat nodig is.

Om zich voort te bewegen in het water maakt de zeeolifant gebruik van hun achterpoten. Deze zien er niet uit als doorsnee achterpoten, maar hebben eerder meer iets weg van flippers. Dit zie je ook bij de Kaapse Pelsrob en bij zeeotters. Elke 'voet' heeft vijf tenen.

Leefgebied

Zuidelijke zeeolifanten komen voor op Antarctica en sub-Antarctische wateren.

Voeding

Zuidelijke zeeolifanten kunnen heel diep duiken, tot wel 400 - 1,000 meter. Er zijn zelfs officiële vermeldingen gemaakt van duiken tot wel 2,133 meter diep. De zeeolifanten zijn gebouwd voor zwemmen en koud water. Hun dikke vetlaag beschermt ze tegen de kou, hun ogen kunnen zeer scherp zien onder water, zelfs als het schemerig is en hun snorharen kunnen bewegingen waarnemen onder water wanneer de ogen dat niet meer kunnen wanneer het te donker wordt.

Zeeolifanten kunnen tot wel twee uur onder water blijven. Hun lichaam is hiervoor perfect geschapen. Het lichaam ondergaat diverse veranderingen om het duiken te bevorderen:

De hartslag wordt vertraagt
Voor het duiken ademen de zeeolifanten uit om hun lichaam te ontdoen van gassen
De bloedtoevoer naar diverse organen wordt vertraagt
Zuurstof wordt opgeslagen in de spieren
Zuurstof wordt stopgezet naar diverse belangrijke organen
Vanwege Hemoglobine in het bloed kunnen ze zuurstof beter opslaan in het bloed
Zeeolifanten jagen op roggen, haaien, kreeften, krill, algen, weekdieren en schaaldieren.

Leuke wetenswaardigheid

Om te voorkomen dat zeehonden tijdens het duiken verschijnselen krijgen van caissonziekte (decompressieziekte), drukken de inwendige organen van de zeeolifant omhoog tegen het middenrif. Hiermee persen ze alle lucht uit de longen. Het lichaam of in feite de ribbenkast van de zeeolifant is hier al op berekend. Zeeolifanten hebben namelijk meer ribben; ze hebben 15 paar in plaats van 13.

Voortplanting

Tussen augustus en november breekt de broedtijd aan voor de zuidelijke zeeolifanten. Dit wordt doorgaans ook gezien als het beste tijdstip om zeeolifanten op het land te zien, want deze enorme dieren brengen het grootste deel van hun leven voornamelijk door in het water.

Tijdens de broedtijd gaan de grootste mannetjes elkaar met extreem veel geweld te lijf. De gevechten kunnen soms wel een aantal uren doorgaan en leiden vaak tot serieuze verwondingen. Het vechten gaat gepaard met veel luid gebrul, het elkaar slaan met de bovenlichamen en door elkaar te bijten met grote snijwonden tot gevolg.

Net als met de meeste dieren in het dierenrijk tref je bij de zeeolifantenmannetjes, bullen geheten, ook rangen en standen aan. Dit bepaalt ook mede hun rang op de voortplantingsranglijst. Middels een fikse vechtpartij wordt bepaald wie mag paren met de vrouwtjes. Doorgaans zijn dit alleen de sterkste mannetjes die het recht zullen winnen om met de vrouwtjes te paren. Het vechten gaat voornamelijk om lappen strand. Hierop zullen de allersterkste mannetjes een enorm harem van 120-150 vrouwtjes houden. Het gemiddelde ligt meestal niet hoger dan 40-50, maar dan gaat het hier niet om de krachtigste mannetjes. De bullen die het niet lukt om een harem te 'veroveren' blijven meestal aan de rand van de harem rondhangen en proberen alsnog een vrouwtje te dekken. Dit leidt vanzelfsprekend alsnog tot flinke, bloedige gevechten. De sterftecijfers onder de bullen die sterven nog voordat ze kans hebben gezien om een eigen harem te vormen is fors. Gemiddeld zullen 90% van hen vroegtijdig sterven.

Vrouwelijke zeeolifanten zijn geslachtsrijp vanaf hun derde jaar terwijl de leeftijd bij de mannetjes een stuk hoger ligt met negen jaar. Het paren en het bevallen van de pasgeboren pups gebeurt altijd op het strand. Een zwangerschap duurt minstens 11 maanden. Gezien de lengte waarop deze zwangerschappen duren zal het vrouwtje pas het jaar erop bevallen nadat ze zwanger op het strand is verschenen. De aanstaande moeder kan haar zwangerschap uitstellen wanneer de bevalling niet plaats vindt in de juiste periode . Het bevruchte eitje nestelt zich gewoonweg niet in de wand van de baarmoeder totdat het tijdstip rijp is. Eenmaal zover laat de bevalling niet lang op zich wachten. Vijf dagen nadat ze weer op het strand terug zijn na een jaar van afwezigheid bevalt de moeder van haar pup. De pups worden gevoed met moedermelk en worden na een maand gespeend. Drie weken na de bevalling zullen ze weer paren.

De pasgeboren pups zijn flink. Ze zijn gemiddeld 1,25 meter en wegen 35 kilo. Dankzij de voedzame melk van hun moeder komen de pups na hun geboorte dagelijks gemiddeld 4,5 kilo aan. Ze drinken gemiddeld 10 keer per dag en dan telkens 25 minuten lang. Dit loopt op tot en met 20 keer en wel 180 minuten per keer. Na 28 dagen, net nadat ze gespeend zijn, zijn ze flink gegroeid en ongeveer een verbluffend 126 kilo zwaarder. De pups worden op het strand door hun moeder gevoed. De moeder laat haar pup geen moment alleen en zal teren op haar dikke vetlaag om aan haar eigen benodigde voedingsstoffen te komen. Nadat de pups gespeend zijn blijven de pups nog twee maanden op het strand. Gedurende deze periode leren ze om te zwemmen en het allerbelangrijkste, om te jagen naar voedsel. De inmiddels opnieuw bevruchte vrouwtjes gaan allemaal weer terug naar zee.

Tussen het geboortegolf van pasgeboren pups en het aanbreken van de nieuwe paringstijd kunnen er gevaarlijke taferelen ontstaan wanneer de volwassen mannetjes op zoek zijn naar vrouwtjes. De nog jonge pups zijn nog zeer kwetsbaar en kunnen door de zich voortbewegende bullen vertrapt worden wanneer ze in de weg zitten. Gedurende hun vruchtbare jaren lukt het de allersterkste bullen om flink veel pups te verwekken, maar sommige vrouwtjes doen hier beslist niet voor onder.

Natuurlijke vijanden

Alle dieren in het dierenrijk hebben vijanden. Predatoren die afhankelijk van ze zijn voor hun voedsel. Dit geldt niet minder voor de zuidelijke zeeolifant. Ondanks zijn enorme proporties is hij niet gevrijwaard van vijanden. Ze komen voor op het menu van haaien, orka's, zeeluipaarden en zeeleeuwen, waarbij de pups erg kwetsbaar zijn wanneer er haaien, zeeleeuwen, zeeluipaarden en orka's in de buurt zijn. Alleen de volwassen zuidelijke zeeolifanten hebben iets te vrezen van orka's.

Relatie tot de mens

De zeeolifant werd bijna uitgeroeid door de jarenlange jacht op ze. Er werd, net als bij de walvissen en de walrussen het geval was, op ze gejaagd voor hun dikke vetblubber laag. Hun aantallen waren na jaren van intensieve jacht echter zo schrikbarend laag, dat er uiteindelijk vanaf 1964 een einde kwam om deze vreselijke praktijken. Voornamelijk omdat het eenvoudig weg niet meer loonde om de hele afstand af te leggen voor zo weinig zeeolifanten.

Uitsterving haaien - weinig-zorgen