Bultrug

Het eerste waar je waarschijnlijk aan denkt wanneer je aan walvissen denkt zijn bultruggen. Overal op het internet zijn prachtige illustraties en films te vinden van enorme bultruggen die uit het water opmhoog springen en dan weer met een enorme plons in het water belanden. Een bultrug is een vreemdzame walvis met een vriendelijke repuatie. Ze zijn niet de grootste walvissoort ter wereld, maar ze zijn wel het meest herkenbare walvis en ze worden vermoedelijk ook het meeste wereldwijd gespot vanwege hun nomadische bestaan. Ze zijn vrijwel zeker een van de meest geliefde walvissoorten vanwege hun speelse natuur.

Vivek-Kumar-on-Unsplash

© Vivek Kumar / Unsplaxh

Bultruggen in de natuur zien is een geliefde bezigheid voor veel mensen. Ze zijn vredelievend en absoluut niet mensenschuw. Helaas hebben ook deze walvissen enorm te lijden gehad onder de walvisjacht. Hun afname was zo dramatisch dat ze dreigden uit te sterven.

Star Trek (spoiler)

In de film Star Trek: The Voyage Home zie je hoe de aarde gestraft wordt doordat alle walvissen na jaren van ongebreidelde walvisjacht zijn uitgeroeid. Kapitein Kirk gaat met zijn crew in een Klingon schip terug in de tijd om walvissen te zoeken zodat hij ze kan terugbrengen en zodoende de aarde van de totale vernietiging kan redden.

Hij vindt uiteindelijk twee bultruggen, George en Gracie, in een groot aquarium. George en Gracie moeten worden vrijgelaten, maar de kans dat ze door walvisvaarders zullen worden gedood is substantieel groot. Kirk en zijn bemanning weten wat ze moeten doen en gaan aan de slag. Ze weten ze gelukkig uit de klauwen van walvisvaarders te redden door ze aan boord te halen van hun schip.

Eenmaal aan boord citeert Kapitein Kirk een zin uit Whales Weep Not van D.H. Lawrence: 'They say the sea is cold, but the sea contains the hottest blood of all' Gelukkig blijkt Gracie ook nog zwanger te zijn. De boodschap in de film is overduidelijk: als men zo door blijft gaan met de walvisjacht zullen de gevolgen voor de natuur en uiteindelijk ook voor ons niet te overzien zijn.

Sea shanty's, poëzie en vertellingen

Het vlees van de bultrugwalvis vormde vroeger een forse bron van inkomsten en je kon er doorgaans behoorlijk rijk mee worden. De walvissen werden mede daardoor genadeloos opgejaagd door walvisvaarders overal ter wereld, totdat ze bijna waren uitgestorven. De walvisvaart was vanzelfsprekend geen pretje voor de walvis noch voor de walvisvaarder, maar het was al helemaal niet leuk voor de thuisblijvers. De walvisvaarders waren soms jaren achtereen weg en de periodes tussen de vangsten van een walvis waren soms lang en saai.

{music}images/Antarctia/JudyCollins{/music}

Gelukkig en mede dankzij die periodes van verveling kunnen wij nu genieten van veel volksliederen die over walvissen en over de walvisjacht vertellen. Vaak zijn deze 'sea shanty's' prachtige weemoedige liederen waar de emoties letterlijk van afspatten. De walvisvaarders lieten ons echter nog veel meer na, want om de verveling tegen te gaan maakten ze prachtige kunstwerken van de tanden en botten van walvissen. Veel hiervan is vandaag nog steeds te zien, soms in privé eigendom door bijvoorbeeld familie nalatenschappen.

David Herbert Lawrence - auteur

D. H. Lawrence was een auteur met een grote fascinatie voor de natuur. Hij is tevens een van Groot Brittannië's meest controversiële literarische auteurs. Sommigen zullen misschien al kennis hebben gemaakt met Lawrence's uitzonderlijke werken, andere zullen hem mogelijk alleen kennen via zijn veelvuldig verfilmde boek, Lady Chatterly's Lover. Hij schreef aan het begin van zijn auteurschap voornamelijk poëzie en zou pas later in zijn literaire loopbaan romans gaan schrijven.

D.H. Lawrence was zonder meer een onbegrepen excentriekeling. Zijn werken waren uitermate controversieel vanwege zijn onbeteugelde beschrijving van de psychische en seksuele relaties tussen man en vrouw, een onderwerp waar toentertijd een zeer zwaar taboe op lag. Zijn werken waren hierdoor verbannen in Groot Brittannië en de Verenigde Staten en hijzelf stond op de zwarte lijst.

Een van zijn vroegere, haast erotische gedichten is Whales Weep Not. In het gedicht beeldt Lawrence de gepassioneerde relatie tussen de zeedieren en de mythologische goden. De walvis in dit gedicht is zogenaamd de drager van de kosmos.

'They say the sea is cold, but the sea contains
the hottest blood of all, and the wildest, the most urgent.

All the whales in the wider deeps, hot are they, as they urge
on and on, and dive beneath the icebergs.
The right whales, the sperm-whales, the hammer-heads, the killers
there they blow, there they blow, hot wild white breath out of the sea!

And they rock, and they rock, through the sensual ageless ages
on the depths of the seven seas,
and through the salt they reel with drunk delight
and in the tropics tremble they with love
and roll with massive, strong desire, like gods.
Then the great bull lies up against his bride
in the blue deep of the sea

as mountain pressing on mountain, in the zest of life:
and out of the inward roaring of the inner red ocean of whale blood
the long tip reaches strong, intense, like the maelstrom-tip, and comes to rest
in the clasp and the soft, wild clutch of a she-whale's fathomless body.

And over the bridge of the whale's strong phallus, linking the wonder of whales
the burning archangels under the sea keep passing, back and forth,
keep passing archangels of bliss
from him to her, from her to him, great Cherubim
that wait on whales in mid-ocean, suspended in the waves of the sea
great heaven of whales in the waters, old hierarchies.
And enormous mother whales lie dreaming suckling their whale-tender young
and dreaming with strange whale eyes wide open in the waters of the beginning and the end.

And bull-whales gather their women and whale-calves in a ring
when danger threatens, on the surface of the ceaseless flood
and range themselves like great fierce Seraphim facing the threat
encircling their huddled monsters of love.
and all this happiness in the sea, in the salt
where God is also love, but without words:
and Aphrodite is the wife of whales
most happy, happy she!

and Venus among the fishes skips and is a she-dolphin
she is the gay, delighted porpoise sporting with love and the sea
she is the female tunny-fish, round and happy among the males
and dense with happy blood, dark rainbow bliss in the sea.'

D. H. Lawrence

Korte geschiedenis van de walvisvaart

Ongeveer 6000 jaar geleden was er al sprake van een walvisjacht. Historici kunnen dit vaststellen aan de hand van gereedschap dat ze gevonden hebben. Deze vondsten bestaan uit harpoenen en touw. Eskimo's en Indianen vingen walvissen puur en alleen om in hun levensonderhoud te voorzien. Zo maakten ze kleding van de huiden, aten ze het vlees en gebruikten ze de olie. Vermoedelijke waren de Noren de eerste Europese walvisvaarders.

Circa 1059 wordt er beschreven hoe de de Basken uit Bayonne, Spanje op walvissen jaagden. De walvisvangst kwam echter pas goed op gang in de 17e eeuw en dat hebben we voornamelijk te danken aan de Nederlandse zeevaarder en ontdekkingsreiziger Willem Barents. Tijdens een van zijn ontdekkingsreizen in 1596 spotte hij land dat hij 'Het Nieuwe Land' noemde. Tegenwoordig kennen wij het allemaal onder de naam Spitsbergen. Het valt onder Noorwegen.

Dit gebied bleek uitermate geschikt te zijn voor de walvisvangst vanwege de vele walvissen die zich hier bevonden. Het duurde niet lang eer de Engelsen er ook van mee wilden snoepen, iets waar de Nederlanders niet van gediend waren. Dit leidde tot veel confrontaties tussen de Engelsen en de Nederlanders. De roep naar walvissen was intussen zo sterk dat beide landen elkaar letterlijk in de haren vlogen. Gewapende conflicten waren hierbij niet ongewoon.

Walvisvangst bij de kust van Spitsbergen - Abraham Storck 1690

Walvisvaarders bij de kust van Spitsbergen geschilderd door Abraham Storck - Stichting Rijksmuseum Zuiderzeemuseum

Op den duur werd het jachtgebied uitgebreid naar Noord Amerika en Canada. De jacht werd daar zo intensief bedreven dat het bijna onmogelijk was geworden om walvissen te vinden. Het jachtgebied werd hierdoor nog groter. Nu werd er ook in het Noordpoolgebied en bij Antarctica gejaagd.

Vanwege de enorme bedragen dat er aan verdiend werd en de hebzucht van de grote corporaties, nam de walvisvaart in hevigheid toe. Hierdoor werd hun voortbestaan zo penibel dat ze dreigden uit te sterven. De situatie was zelfs zo ernstig dat er noodgedwongen werd ingegrepen. Een aantal landen stichtten in 1946 als tegenwicht op de walvisvaart de International Whaling Commission op. Dit bestaat nog steeds en is bij veel mensen beter bekend onder de afkorting IWC. De opzet van deze stichting was om alle walvissoorten te beschermen tegen het uitsterven, maar feitelijk veranderde er alsnog erg weinig. De door de stichting opgestelde reglementen stelden feitelijk nog te weinig voor en de vastgestelde grens welke aangaf hoeveel walvissen er jaarlijks gedood mochten worden was alsnog veel te hoog. Pas in 1979 zou het verboden worden om op walvissen te jagen in de Grote Oceaan en het gebied van Antarctica zou twintig jaar later volgen.

Je kunt meer lezen over de walvisvaart op deze website. Klik hier om naar de betreffende artikel toe te gaan.

Bouw

Bultruggen, Megaptera novaeangliae, danken hun naam aan de gebogen ronding van hun rug wanneer ze zich naar de diepte begeven. De Latijnse benaming betekent letterlijk 'lange vleugels Nieuw Engeland'. Ze zijn weliswaar niet de grootste walvis ter wereld, die eer valt de blauwe vinvis ten beurt, maar ze kunnen desalniettemin enorm groot worden. Bultruggen zijn zoogdieren en ze behoren tot de familie van de baleinwalvissen. Ze kunnen een maximale lengte behalen van 18 meter met een daarbij behorend gewicht van 50 ton.

Bultruggen slapen nooit helemaal, ze moeten altijd wakker blijven om te kunnen ademen. Als ze in slaap vallen dan zouden ze verdrinken. Ze lossen dit op door de ene helft van hun hersenen te laten rusten terwijl de andere helft actief blijft.

© National Marine Sanctuaries

Uiterlijke kenmerken van een bultrug walvis

De bulten op de kop, onderkaak en borstvinnen van de bultrug heten tuberkels. In de bulten rondom de mond van de bultrug zitten gevoelige tasthaartjes die als doel hebben de walvis te waarschuwen wanneer hij objecten of hindernissen tegenkomt in het water. De mond van de bultrug heeft geen tanden. In plaats daarvan heeft hij 270 - 400 donkerkleurige baleinen waar hij plankton en kleine visjes mee uit het water zeeft. Verder heeft hij 14-22 groeven in zijn nek die allen tot aan de navel doorlopen. Deze groeven zetten uit waardoor de walvis liters met water in zijn mond op kan nemen.
Bultruggen hebben geen richel over de kop lopen, iets wat je wel ziet bij andere walvissoorten. Ze hebben twee spuitgaten bovenop hun kop waarmee ze lucht naar buiten kunnen spuiten. Dit vormt samen met het water een soort fontein van 3,5 meter hoog. Gezegd wordt dat je het geluid dat de walvis maakt als hij lucht via het spuitgat naar buiten blaast tot wel 245 meter weg kunt horen. De ogen van de bultrug zijn klein in verhouding tot zijn hoofdomvang. Ze zijn even groot als een grote sinaasappel en bruin van kleur. De iris heeft de vorm van een nier. De oren bevinden zich pal achter en iets naar onderen van de ogen.
De borstvinnen kunnen 5 meter lang worden en zijn onregelmatig van structuur en vorm. De bultrug walvis heeft de grootste borstvinnen van alle vissoorten.
De staartvin is groot, breed, ligt plat en is iets gebogen van vorm. Aan de onderkant van de staart bevindt zich pigmentatie dat een soort patroon vormt dat uniek is bij iedere bultrug. Deze pigmentatie vindt je ook terug op de flanken van de walvis.
De bultrug heeft een vrij kleine rugvin. Wanneer de walvis duikt wordt de rug op dit punt gebogen. Vandaar ook de naam bultrug.
De bultrug kan 18 meter lang worden waarbij de vrouwtjes altijd groter zijn dan de mannetjes. Het lichaam van de bultrug is bedekt met mosselen, bulten en wratten. De kleur van de walvis varieert tussen zwart en wit, maar is doorgaans donkergrijs van boven en wit op de buik. Het hart van de bultrug walvis kan wel 200 kilogram wegen!

Leefgebied

Bultrugwalvissen zijn wereldreizigers. Tegenwoordig kom je ze soms tegen in de Noordzee, al gebeurt dit in mindere mate dan elders. Ze maken jaarlijks buitengewoon lange trektochten die duizenden kilometers lang zijn. Dit doen ze overigens op hun gemak waarbij hun gemiddelde snelheid circa 1,6 kilometer per uur is. De bultrugwalvis kan overigens een topsnelheid halen van 8 kilometer per uur.

De jaarlijkse trektochten herhalen zich omdat ze ver moeten reizen tussen hun voeding- en paringgebieden. Gedurende de wintermaanden trekt de bultrug richting de evenaar, een reis die circa 16.000 kilometer lang is. Hier zullen ze paren en van hun jong bevallen. De bultruggen in het noordelijk- en zuidelijke halfrond komen elkaar overigens nooit tegen vanwege het verschil in seizoenen. De langst gemeten afstand die bultruggen hebben afgelegd bedroeg 18840 kilometer.

Wetenswaardigheid:

Baleinwalvissen hebben 2 spuitgaten bovenop hun kop terwijl tandwalvissen er maar 1 hebben. De reden hiervan is dat hoewel zoogdieren twee neusgaten hebben, een van de neusgaten van de tandwalvis geëvolueerd is tot een echolocatie. Hiermee kunnen ze objecten in het water waarnemen.

Gezang

Het gezang van de bultrug is niet alleen buitengewoon mooi, het is zeer meewarig van toon. Het gezang bestaat uit een hoeveelheid verschillende geluiden die doorgaans variëren van gehuil, grommen, snuiven, blaffen en tik geluiden. Merkwaardig genoeg zijn het alleen de mannetjes die zingen, vermoedelijke om vrouwtjes te lokken. Het gezang kan echter ook andere doeleinden hebben, al weet men nog niet precies wat dat mag zijn.

Een op zichzelf staand lied kan soms wel 20 minuten lang duren, maar het zingen op zich kan langere periodes overlappen, soms tot zelfs wel 24 uur. Wanneer de bultruggen gaan zingen, gaan ze met hun kop naar beneden hangen, circa 15-30 meter boven de bodem. Het geluid van hun gezang is zo immens hard dat het tot wel 20 kilometer ver weg te horen is. Mogelijk wordt hun gezang gebruikt als een soort communicatie tussen de walvissen, vooral omdat zijzelf het gezang van andere zingende walvissen op duizenden kilometers afstand kunnen horen. De bultrug zingt overigens ook tijdens de lange migratie periodes.

Bultrug walvis gezang

Men heeft ontdekt dat binnen een groep bultruggen alle mannetjes hetzelfde lied zingen. Ze nemen het als het ware van elkaar over en geven het weer door aan de jongeren. Een lied zal pas veranderen wanneer de bultruggen tijdens hun reizen een andere groep bultruggen tegenkomt dat een ander lied zingt die zij dan zullen overnemen.

{music}images/Antarctia/Bultrug{/music}

Vroeger dachten zeevaarders dat het gezang van de bultrug de klagende tonen waren van eerder omgekomen zeevaarders. De eerste opname van het gezang van de bultrug werden door de Amerikaanse marine gemaakt in 1952. Men zou er echter pas achter komen dat het hier daadwerkelijk om bultrugwalvissen ging nadat in 1967 Roger Payne en Scott McVay wisten vast te stellen dat het om deze walvis ging.

Voedsel

Wie durft te beweren dat bultrugwalvissen dom zijn vergist zich schromelijk. Deze slimme reuzen hebben namelijk een zeer ingenieuze manier bedacht om een heleboel vissen bij elkaar te drijven zodat ze ze met gemak in hun enorme mond kunnen opvangen. Ze blazen gewoon grote kringen gemaakt van bubbels. De kringen met bubbels zijn dusdanig groot dat de walvis vanuit de diepte met wijdopen kaken zo de kring in kan zwemmen en een mond vol vis kan vangen. Bultruggen werken soms ook samen om een aaneenschakeling van kringen met bubbels te creëren.

Naast het blazen van bubbels gebruiken de walvissen ook hun vinnen en maken ze veel lawaai tijdens de jacht. Door de harde klanken raken de vissen in paniek en zwemmen ze naar de oppervlakte. De walvissen gebruiken vervolgens hun vinnen om op het water te slaan om de visjes te verdoven.

Bultrug met Grienden | Flickr | © montereydiver

Bultruggen kunnen enorm veel voedsel consumeren op een dag. Ze eten gemiddeld 1360 kilo visjes, plankton en kleine garnaaltjes. De baleinen in de mond van de walvis zijn gemiddeld 76 cm. lang en zwart van kleur. Ze zijn gemaakt van keratine, hetzelfde stof waar onze nagels en haren van zijn gemaakt. De baleinen filteren het vis, de garnaaltjes en de plankton uit het water wanneer de walvis met zijn tong het water uit zijn mond wegdrukt.

De bultrug walvissen eten heel veel wanneer zij zich in hun voedselgebieden bevinden. Het eten wordt omgezet tot blubberen het is deze blubber dat ze in leven houdt wanneer ze naar de paringsgebieden gaan. Gedurende hun verblijf in de paringsgebieden vasten ze en hebben ze hun blubber hard nodig om in leven te blijven. In de hieronder getoonde film kun je zien hoe bultruggen bubbels blazen tijdens de jacht.

Voortplanting

Bultrug walvissen migreren richting de evenaar om daar te paren en te bevallen. Mannetjes bultruggen leven altijd op zichzelf, maar wanneer het paringstijd is zoeken ze de vrouwtjes op. Meerdere mannetjes kunnen tegelijk achter een vrouwtje aanzitten. Ze zullen haar aandacht proberen te vangen door haar te imponeren met hun gezang.

Vrouwelijke bultrugwalvissen zijn doorgaans met 5 jaar seksueel volwassen en mannetjes zijn dat later, met 7 jaar.

In de paringstijd worden de mannetjes onderling zeer dominant wanneer ze vechten om de gunsten van het vrouwtje. Dominant gedrag uit zich door elkaar te bestormen, uit het water springen, met hun staartvin op het water te slaan om harde geluiden te creëren en 'spyhopping'. Spyhopping is wanneer een walvis zijn hoofd boven het water uitsteekt. De mannetjes kunnen elkaar soms ernstig verwonden gedurende deze periode.

Een vrouwtje is gedurende 11-12 maanden zwanger waarna ze van een kalfje bevalt. Het kalfje heeft flinke proporties, 3-4,5 meter in lengte en ruim 900 kilogram. Ze zijn het eerste jaar afhankelijk van hun moeders melk. De melk is vrij vet, 45-60% vet, en roze van kleur. Kalfjes kunnen enorm veel melk drinken op een dag, circa 600 liter!

Het eerste jaar na hun geboorte maken ze een enorme groei sprong en verdubbelen ze in lengte. Daarna blijven ze gestaag door groeien tot hun tiende jaar.

Bultruggen zijn geen gezelschapsdieren, maar soms zwemmen ze wel in groepjes van twee of drie. Zo'n groep heet dan een pod.

Walvissen kunnen gemiddeld 50 jaar oud worden.

Relatie tot de mens

Ook al hebben bultrugwalvissen in principe geen vijanden, de mens heeft uitermate zijn best gedaan om er alsnog eentje te zijn. Er ontstond een heuse industrie rondom de producten die vervaardigd werden van walvissen. We hebben heel veel kwaad berokkend in het verleden wat de walvissen betreft. Dit zijn over het algemeen vreedzame dieren die niemand tot last zijn. Hebzucht is een slechte meester wat dat betreft.

Walvissen waren zeker in de negentiende eeuw uitermate gewild vanwege de vele producten die er van hun lichaam konden worden vervaardigd. Wie kent niet de korsetten van vroeger? Of de olielampen? Ook cosmetica, kaarsen en zeep werden geproduceerd van de oliën dat uit de blubber van de walvissen kwam.

Gelukkig en voor sommigen walvissoorten net op tijd, besefte men dat we iets kostbaars dreigden te verliezen en werd er tijdig ingegrepen. Tot grote opluchting van heel veel mensen groeit de populatie walvissen weer helemaal terug. Daar mogen we oprecht dankbaar voor zijn.

Willen we alsnog spreken van een natuurlijke vijand van de bultrug, dan zijn dat orka's. Tandafdrukken van orka's zijn teruggevonden op de lichamen van bultruggen. Verder weten we dat orka's ook jagen op jonge bultrugkalfjes.

Uitsterving haaien - weinig-zorgen