Ze zien er misschien onschuldig uit terwijl ze sierlijk door het water dansen, maar de Australische kubuskwal, Chironex fleckeri, oftewel de zeewesp, is dat allesbehalve. De kwal is levensgevaarlijk en is verantwoordelijk voor gemiddeld 40 stergevallen per jaar in de Filipijnen, alleen al. Geregistreerde aantallen doden per jaar door de kubuskwal zijn er niet echt, dus zullen er vermoedelijk veel meer dodelijke confrontaties tussen de kubuskwal en mensen zijn dan bekend is. Kubuskwallen worden zelfs bestempeld als het meest giftige zeedier in de oceaan, en dat wil wat zeggen. Bijzonder aan dit zeedier is dat het eigenlijk niet eens een echte kwal is. Het heeft wel alle uiterlijke kenmerken van een kwal, maar als je je er wat meer in verdiept zie je toch duidelijk veel andere karakteristieken. Wij gaan ons in dit artikel verder verdiepen in die karakteristieken. 

Spirocodon saltator | © Kakidai | wikimedia

​Bouw

Kubuskwallen zijn ongewervelde neteldieren. Er zijn maar liefst 50 soorten kubuskwallen. Ze worden onderverdeeld in 2 klassen en acht families. De naam kubus refereert naar de 25 cm brede kubusvormige klok wat veel weg heeft van een ouderwetse douchemuts. Ze hebben lange tentakels die bevestigd zijn rondom de kop. Deze 3 meter lange vangarmen hebben speciale cellen die voorzien zijn van kleine netelcellen, oftewel piepkleine harpoentjes. Deze harpoentjes zijn zeer giftig. Wanneer een prooi zich in de buurt van de kubuskwal begeeft schieten de tentakels kleine gifharpoentjes af en verlammen daarmee de prooi. De harpoentjes worden met verrassend veel snelheid afgeschoten, 60 km per uur. 

​De rand rondom de klok van de kubuskwal is de zenuwring. De zenuwring stuurt hun zwembewegingen aan. Anders dan bij een gewone kwal kan de kubuskwal zwemmen. Gewone kwallen drijven hun leven lang in het water rond en hebben dus geen zenuworgaan om een zwembeweging aan te sturen.  

Kubuskwallen hebben geen hersens. Raar, maar waar. Het is eigenlijk ook een beetje bizar wanneer je bedenkt dat ze jagen. Hoe kun je dan jagen als je geen hersens hebt? Vaak zie je dat wanneer er iets ontbreekt, er weer iets anders voor in de plaats komt. Dit geldt zeker voor de kubuskwal, want hij heeft maar liefst 24 ogen en al zijn ze niet zonder microscoop waarneembaar, alle ogen hebben lenzen, hoornvliezen en irissen. Hun zicht is dus prima. Dankzij hun zicht kunnen ze veel meer zien dan een gewone kwal die alleen maar het licht van het duister kan onderscheiden.

De ogen zitten in clusters, rhopalia geheten, bij elkaar bovenop de klok. Deze zien eruit als halo's en stellen de kubuskwal in staat om omhoog, omlaag en naar de manubrium te kijken. De manubrium bevindt zich aan de binnenkant van de klok waar de mond zich onder andere ook bevindt. De lange slierten die vanuit het midden van de klok naar beneden hangen zijn bevestigd aan de mond die aan de bovenkant van de slierten zit en zich aan de binnenkant en onder de klok bevindt. De mond is tevens ook de opening naar de binnenkant van de klok.

© Julian Schroeder | Flickr

Gif

Er zijn meerdere dieren in het dierenrijk die gif gebruiken om hun prooi te vangen. Je kunt over een tweetal van deze dieren lezen op onze website; de blauwgeringde octopus en de koraalduivel. Beiden zijn behoorlijk giftig, maar de kubuskwal overtreft zelfs hen als het aankomt op hun gifgehalte. Het gifgehalte van een kubuskwal is zelfs zo extreem dat mensen die gestoken waren in shock geraakten en overleden nog voordat ze zelfs tijd hadden om op het strand te komen. Er wordt zelfs gesuggereerd dat hun gif in staat is om 60 mensen te doden. De dood na een steek treedt dan zo snel op dat je binnen twee mintuten al dood bent. Waarom ze zo giftig zijn? Vermoedelijk om hun prooi direct uit te schakelen voordat deze schade kunnen aanrichten aan hun tentakels. Hoe dan ook, eenmaal verstrikt in die tentakels is het snel bekeken. Het gif werkt snel en zeer krachtig.

​Dr. Angel Yanagihara uit Hawai deed onderzoek naar de werking van het gif. Dr. Yanagihara is wereldwijd expert op het gebied van kubuskwallen aan het Departement of Tropical Medicine. Volgens dr. Yanagihara maakt het gif van de kubuskwal de cellen poreus wat leidt tot hyperkaliëmie, een hoge concentratie kalium in het bloed. Dit leidt tot een verhoogde bloeddruk, spierverlamming en hartritmestoornissen en dan uiteindelijk een hartstilstand met de dood tot gevolg. Andere verschijnselen zijn intense pijn, opzwelling van de tong, zware hoofdpijn, overgeven en onvoorstelbare angst. Gelukkig is er een tegengif gevonden, ovine IgG Fab. 

​Voedsel

De kubuskwal jaagt. Hij doet dit door zich zwemmend door het water te begeven. Dankzij zijn goede zicht is hij in staat om gericht op zoek te gaan naar prooi. Deze vangt hij dan met zijn tentakels waarna hij ze injecteert met zijn gif en wacht totdat deze sterft. Ze kunnen zich verrassend snel voortbewegen met gemiddeld ruim 7 kilometer per uur. De tentakels zijn doorgaans 15 centimeter lang tijdens het zwemmen, maar wanneer de kubuskwal aan het jagen is veranderen ze dramatisch. Ze worden veel dunner en wel 3 meter lang. 

​Kubuskwallen eten vis en garnalen. 

Leefgebied

De kubuskwal komt voor in het noorden van Australië, Nieuw-Guinea, Indonesië, de Filipijnen en in Vietnam.

​Voortplanting

Volwassen kubuskwallen paaien naar gelang hun geslacht in de lente. Ze verzamelen zich in grote groepen in zoetwater, dus in rivieren en andere gebieden waar er zoetwater in de buurt is van de zee. Het vrouwtje spuit haar eieren in het water waarna ze worden bevrucht door de spermacellen van het mannetje die ook zijn sperma het water inspuit. Soms plaatst de mannelijke kwal een pakketje sperma in de klok van de vrouwelijke kubuskwal en zullen de eieren zich daar verder ontwikkelen, maar in principe gebeurt dit buiten het vrouwtje om. Beide geslachten sterven vlak na het paaien. 

Na de bevruchting zwemmen de kleine larven nog een paar dagen rond om daarna op een rotsachtige, harde bodem te settelen. Daar zullen ze veranderen in geslachtloze poliepen. Vanuit de poliep ontluikt er dan een nieuwe kubuskwal. In feite heeft het zichzelf letterlijk gekloond. Je zou dus ook kunnen stellen dat een kubuskwal twee geboortes kent. Nog bijzonder is het feit dat de poliep uiteindelijk na een paar maanden zichzelf lostrekt van de rots en alsnog evolueert in een kubuskwal.

​Alles bij elkaar leeft een kubuskwal gemiddeld 2 jaar. Dit is inclusief het moment dat het eicel bevrucht wordt, de eicel verandert in een larve, de larve verandert in een poliep en de poliep na enige maanden zelf weer verandert in een kubuskwal. 

​Natuurlijke vijanden

De kubuskwal hoeft zich maar zorgen te maken om één dier, de zeeschildpad. Deze eten graat kwallen. Hun dikke huid vormt een natuurlijke barrière voor het gif van de kubuskwal.